Verski kalendar: Sveštenomučenik Gavril i Sveti Nikodim srpski

Sveštenomučenik Gavril, patrijarh srpski

U strašno vreme turske vladavine nad Srbijom ovaj veliki jerarh ode u Rusiju, gde je učestvovao na Saboru moskovskom 1655. godine. Vrativši se, bi optužen kao veleizdajnik. Uz to još podigoše tužbu na nj neki zli Jevreji zato što beše preveo nekoliko Jevreja u veru hrišćansku. U svojoj tužbi Jevreji navedoše, kako on radi na pokrštenju Turaka, da bi time jače ozlojedili turske vlasti. Izveden na sud, on bi osuđen da primi veru muhamedansku. No kako Gavril ne hte o tome ni čuti, to bi, posle tamnovanja, na smrt osuđen i obešen u Brusi 1659. godine. I tako ode svome ljubljenom Hristu, da od Njega primi dvojni venac, i kao jerarh i kao mučenik.

Tropar (glas 1):
Bio si osuđen nepravednim sudom i obešen, i kao žrtva sveštena, živa i oduševljena, Vladici svom Hristu si bio prinet. Zato si i na nebeski žrtvenik bio primljen, sveštenomučeniče Gavrilo, dostojni poštovanja.

---

Sveti Nikodim srpski

Prilikom izbora novog srpskog arhiepiskopa, nakon smrti arhiepiskopa Save, izborni sabor se u toku 1317. godine sastajao nekoliko puta, jer nije mogao da se složi u pitanju ličnosti. Kandidovan je Danilo, za koga sabor nije hteo ni da čuje. Izbor je pao na hilandarskog igumana Nikodima, nekadašnjeg Danilovog učenika. Iguman Nikodim izabran je, verovatno, na Spsovdan 12. maja 1217. godine za arhiepiskopa srpskog. Kada se Danilo povukao sa igumanskog položaja u manastiru Hilandaru i otišao u Karejsku isposnicu Svetog Save, za novog igumana izabran je Nikodim.

Kao hilandarski iguman, Nikodim je bio u Carigradu u jednoj diplomatskoj misiji, a u vezi sajednom raspravom koja je nastala između kralja Stefana Uroša i brata mu kralja Stefana, a po nalogu oba brata i sabora Srpske zemlje. Nalazeći se u diplomatskoj misiji u Carigradu 1313. godine Nikodim je prisustvovao bogosluženju koje su po tipiku prepodobnog Save Osvećenog vršili jerusalimski i antiohijski patrijarh. Bogosluženje je na njega ostavilo izvanredan utisak, tim pre što su ga interesovala liturgijska pitanja. Čim je postao arhiepiskop, Nikodim je poslao u Carigrad da mu se donese jerusalimski tipik koji se nalazio u manastira Svetog Jovana Krstitelja. Prevođenju Tipika arhiepiskop Nikodim je pristupio kao dobar poznavalac grčkog jezika. Njegovi književni radovi pokazuju da je imao veliki literarni talenat, izgrađen i prefinjen stil i da je odlično poznavao grčki jezik, tako da je prilikom prevođenja mogao zalaziti i u finese. Za proučavanje bogosluženja Srpske crkve nikodimov Tipik je najvažniji, jer je prvi puni tipik sa kalendarom u Srpskoj crkvi. Bogosluženje Srpske crkve je, zahvaljujući arhiepiskopu Nikodimu, već u HIV veku dostiglo svoj puni razvitak. U drugim slovenskim pravoslavnim crkvama jerusalimski Tipik postao je mnogo kasnije glavni regulator bogosluženja. Uticaj Srpske pravoslavne crkve na liturgičku delatnost drugih slovenskih pravoslavnih crkava odavno je istaknut u liturgičkim krugovima tih zemalja, a glavna uloga u tome pripada arhiepiskopu Nikodimu. Original Nikodimovog Tipika je nepovratno izgubljen, jer je izgoreo u Narodnoj biblioteci 6. aprila 1941. godine prilikom bombardovanja. Po zapovesti arhiepiskopa Nikodima, crnorizac Damjan je 1324. godine prepisao Šišatovački apostol. U dva navrata u svojim poveljama, od 1. septembra 1321. i 31. avgusta 1322. godine, arhiepiskop Nikodim je naredio da ubuduće svaki arhiepiskop pomaže isposnicu Svetog Save u Kareji. U toku svoga arhiepiskopskog rada Nikodim je 6. januara 1321. godine krunisao Stefana Dečanskog za kralja. Podigao je dve nove crkve: Svetog save u Lizici i Svetog velikomučenika Dimitrija u Peći. Upravljao je Srpskom crkvom osam godina a umro je verovatno dosta mlad. Po svemu što znamo o arhiepiskopu Nikodimu on je bio neobična pojava na početku HIV veka u našoj državi, crkvi i društvu. On je bio agilan, pun volje za dobar i koristan rad, bio je dobar organizator i dobar političar, vredan književnik, čovek koji je poštovao i čuvao tradiciju, ali spreman i da uvede novinu koja će biti od koristi.

Petočislenici, Hristovi vojnici,
Bestrašni junaci, česni mučenici,
Poruge i muke, oganj i vešala,
To sve za vas beše ko detinja šala.
U beščešće rimsko nijedan ne prista,
Sa radosnim srcem stradaste za Hrista.
Evstratije divni, vojvoda junačni,
Prezre milost carsku i svet ovaj plačni,
C njim ko c ognjem živim, što lišće zapali,
Pođoše u muke drugovi ostali.
Aksentije jerej, verni Hristov sluga.
Za Hrista pretrpe bezbrojno poruga:
Evgenije vojnik i Orest čudesni
Rugahu se smrti, vaskrsenja svesnnj
Mardarije ženu i decu ostavi,
Te i njih i sebe za navek proslavnj
O junačko pleme. deco blagodati,
Takve ljude može samo Crkva dati,
Takva srca samo Duh Božiji stvara,
On što bezdne mračne u plamen pretvara!
Mučenici slavni i nas spomenite,
Molitvama vašim Crkvu ukrepite.

Pamtenik: Nikola Pašić, državnik i kruševački graditelj