Tatjana Pešić: Jezero Ćelije je prirodno bogatstvo koje moramo sačuvati

Jezero Ćelije je, pored snabdevanja Rasinskog okruga pijaćom vodom, istovremeno i jedan od najvažnijih lokalnih ekosistema. Iako ga odlikuje izuzetno bogat biljni i životinjski svet, ovo jezero sve više trpi posledice zagađenja i klimatskih promena. O njegovom značaju, ugroženim vrstama i merama koje je potrebno preduzeti, za naš magazin je govorila biolog i master forenzičar Tatjana Pešić.

Piše: Nikola Lazić

Koje biljne i životinjske vrste su najznačajnije i najugroženije u okolini jezera Ćelije?

Jezero Ćelije, ima višestruku funkciju, snabdeva grad pijaćom vodom, služi za rekreaciju, a takođe predstavlja značajan lokalni ekosistem. Uprkos tome, životinjski i biljni svet jezera je sve više ugrožen, uglavnom usled antropogenog uticaja, odnosno zagađenja od strane ljudi.

Izdvojićemo neke od najznačajnijih i najugroženijih biljnih i životinjskih vrsta na ovom području.

Što se tiče riba, najzastupljenije su vrste poput smuđa, soma, klena, deverike, grgeča. Ove vrste su značajne za ekosistem i lokalni ribolov, ali su često pogođene naglim promenama u kvalitetu vode. U više navrata je u jezeru zabeleženo masovno uginuće ribe, što ukazuje na ekološke poremećaje, najčešće usled ispuštanja otpadnih voda iz reke Blatašnice ili naglih promena u kiseoničkom statusu vode.

Na obalama jezera često se mogu videti ljušture školjki i vodenih puževa, koji predstavljaju indikator čistoće vode. Iako to nije uvek znak alarma, masovno uginuće ovih organizama može ukazivati na hemijske promene u vodi, kao što su zakiseljavanje ili pojava toksičnih materija. Jezero i njegova okolina su stanište za brojne vodene i priobalne ptice, među kojima se izdvajaju siva čaplja, divlja patka, mala bela čaplja, galebovi… Obale jezera prekrivene su raznovrsnom vegetacijom, koja igra ključnu ulogu u sprečavanju erozije i filtraciji otpadnih materija. Najzastupljenije vrste su jasen, brest, vrba, topola, a od vodenih biljaka su prisutne trska, lokvanj, vodena lepeza… Iako su alge prirodni deo vodenih ekosistema, na jezeru Ćelije je više puta došlo do tzv. cvetanja algi, prekomernog razvoja zelenih mikroskopskih algi usled zagađenja nutrijentima (fosfati, azoti). To može dovesti do smanjenog kiseonika u vodi, uginuća ribe, lošeg mirisa i ukusa vode, potencijalnog razvoja toksičnih vrsta. Da sumiramo, prema dostupnim podacima, jezero Ćelije predstavlja bogato i raznovrsno stanište u regionu. Ustanovljen je sledeći broj vrsta: 8 vrsta riba, 17 vrsta vodozemaca i gmizavaca, 31 vrsta sisara, 117 vrsta ptica, 278 vrsta biljaka, što predstavlja, složićete se, izuzetno bogatstvo.

Da li postoje endemske ili reliktne vrste koje se mogu naći samo na ovom području?

Iako jezero Ćelije po prirodi nije prirodno (već veštačka akumulacija), njegova okolina i geološka pozicija pokazuju izuzetan biodiverzitet vredan pažnje, uključujući endemizme i geološke relikte. Prema nekim regionalnim istraživačkim radovima balkanska anemonija-jedna je od retkih takvih pojava u neposrednoj okolini jezera, kao i evropski bakarni gušter-vrlo skrivena, primitivna vrsta gmizavca, klasifikovana kao trijaški relikt, pronađena je u blizini jezera i zaštićena je zakonom. U širem području sliva Rasine ima reliktnih vrsta i nekih endemskih/regionalno ograničenih vrsta, kao što je npr. planinski javor.

Kako zagađenje utiče na biljni i životinjski svet u jezeru i priobalju?

Jezero Ćelije igra važnu ulogu u snabdevanju pijaćom vodom za gradove Rasinskog okruga, ali je poslednjih godina izloženo ozbiljnom zagađenju. Glavni izvori zagađenja uključuju ispuštanje neočišćenih otpadnih voda, poljoprivredne hemikalije, kao i nelegalno odlaganje otpada u priobalju. Ovakav nivo zagađenja ima brojne negativne posledice po biljni i životinjski svet u samom jezeru i njegovoj okolini. U vodi se smanjuje količina kiseonika, što dovodi do uginuća riba i drugih vodenih organizama. Naročito su ugrožene autohtone vrste koje ne mogu da se prilagode naglim promenama u ekosistemu. Cvetanje algi, podstaknuto viškom nutrijenata iz otpadnih voda, dodatno pogoršava uslove za život, čineći vodu mutnom i toksičnom za mnoge organizme. Biljni svet priobalja takođe trpi i ovo ima domino efekat i na životinje koje zavise od tog biljnog pokrivača za ishranu i stanište. Brojnost ptica, vodozemaca i insekata u priobalnim zonama je u opadanju, što ukazuje na narušavanje čitavog lanca ishrane.

Ukoliko se ne preduzmu konkretne mere za zaštitu i sanaciju, postoji realna opasnost da jezero Ćelije izgubi biološku raznovrsnost i svoj ekološki kapacitet, što bi imalo dugoročne posledice i po ljude koji zavise od ovog vodenog resursa.

Da li se prati pojava toksičnih algi ili cijanobakterija?

U jezeru Ćelije, koje je važan izvor pijaće vode za okolna mesta, prati se pojava algi i cijanobakterija, poznatih kao modrozelene alge. Ove bakterije mogu da proizvode toksine koji ugrožavaju vodeni ekosistem i zdravlje ljudi. Prema izveštajima Zavoda za javno zdravlje Kruševac, cvetanje algi pojavljuje se svake godine, naročito u letnjem periodu kada je toplo i ima dosta fosfata i nitrata iz poljoprivrede i otpadnih voda. Lokalni zavod i JKP Vodovod Kruševac redovno prate kvalitet vode i objavljuju rezultate o zdravstvenoj bezbednosti vode za piće. Dakle, praćenje postoji i sprovodi se sistematski, jer je Ćelije glavni izvor vode za Kruševac i okolinu.

Kako klimatske promene menjaju strukturu ekosistema i vrsta?

Klimatske promene utiču na jezero Ćelije tako što menjaju temperaturu vode, režim padavina i sezonske cikluse, što dovodi do poremećaja u balansu ekosistema. Više temperature vode pogoduju razvoju toksičnih algi i cijanobakterija, što smanjuje kvalitet vode i ugrožava autohtone vrste (vrste koje prirodno naseljavaju to stanište) riba i biljaka.

Promene u vodnom nivou i česte suše narušavaju staništa vodenih i priobalnih životinja, dok intenzivniji i nepredvidiviji pljuskovi mogu izazvati eroziju i pojavu mulja, koji zasipaju rast biljaka i narušavaju život riba.

Sve ove promene dovode do smanjenja biološke raznovrsnosti, a nove, adaptivnije vrste mogu da zauzmu mesto tradicionalnim, menjajući prirodnu strukturu ekosistema jezera.

Koliko je jezero značajno kao ,,biološki rezervoar“ za ovaj region?

Jezero Ćelije ima veliki značaj kao biološki rezervoar za region Rasinskog okruga. Ono predstavlja važno stanište za brojne vodene i priobalne vrste biljaka i životinja, uključujući ribe, vodozemce, ptice i insekte. Jezero omogućava održavanje biološke raznovrsnosti, služeći kao mesto gnežđenja, hrane i skloništa. Pored toga, jezero utiče na stabilnost lokalnog ekosistema, pomaže u regulaciji klime i održavanju hidrološkog balansa. Jezero Ćelije nije samo izvor pijaće vode, već i vitalni biološki rezervoar koji održava raznovrsnost živog sveta u regionu. Njegova zdravstvena i ekološka stabilnost direktno utiče na kvalitet života ljudi i budućnost cele zajednice. Zbog toga je neophodno stalno pratiti njegovo stanje, sprečavati zagađenje i adekvatno odgovoriti na izazove koje donose klimatske promene. Samo tako možemo osigurati da jezero Ćelije ostane prirodno bogatstvo i životna podrška za generacije koje dolaze.

Dan pešačenja u Kruševcu 27. septembra