Na današnji dan: Rođen Miomir Miki Stamenković, najveći kruševački filmski reditelj

Svoju ljubav prema rodnom gradu, osim mnogobrojnim delima (dokumentarni filmovi i pozorišne predstave), pred kraj života iskazao je i u jednoj, naoko jednostavnoj rečenici: „Ja sam rođen u Kruševcu pre više od 80 godina, to je grad mog života!“

Velikan srpske filmske i pozorišne režije, jedan od pionira srpskog filma uopšte, Miomir Miki Stamenković rođen je u Kruševcu, 31. oktobar 1928. godine. Patrijarhalno vaspitavan u svešteničkoj porodici, stasao je na vreme i za učešće u završnim operacijama u Drugom svetskom ratu. Nakon velike vojne postaje beogradski student, čak apsolvent na studijama istorije umetnosti na beogradskom Filozofskom fakultetu. Studiranje prekida da bi zajedno s grupom kolega sve svoje aktivnosti vezao za filmsku umetnost, u kojoj je pronašao svoje ja i vezao se do kraja života za celuloidnu traku.

Svoje filmske škole Miki je pohađao kroz rad u „Avala filmu” i „Zvezda filmu”, režirajući storije „Mesečnik” i „Filmski pregled” o zbivanjima u Srbiji, radeći kao asistent i pomoćnik reditelja u mnogim jugoslovenskim filmovima, prijateljujući i verno sarađujući sa Žikom Mitrovićem, ne krijući da je upravo Žika bio zaslužan što se opredelio za ratni, akcioni film u koji je, već sa svojim prvim samostalnim delom, uneo mnoge do tada neiskorišćene izražajne i tematske elemente. Zato se uz Stamenkovićevo ime vezuje i to da je jedini od naših stvaralaca koji je u celom svom opusu uvek insistirao na elementima „špijunaže”, demonstrirajući svoje autorsko umeće da na jednostavan, a zanimljiv način ispriča filmsku triler-priču, iskazujući istančan smisao za akciju i tehničko savršenstvo u izvođenju ratnih scena. Uostalom, na jugoslovenskom filmu je i debitovao, kao pomoćnik i asistent Mitroviću, 1955. godine filmom „Ešalon doktora M.“.

U svojim filmovima Stamenković se isticao lakoćom i dinamičnošću pripovedanja i izlaganja, kao i delikatnošću tematike. Istaknuti i značajni radovi su mu „Vuk sa Prokletija“, „SB zatvara krug“, „Opasni trag“, „Klopka za generala“, „Devojački most“, „Neka druga žena“, „Lager Niš“… Igrani filmovi Mikija Stamenkovića među prvima su, u srpskoj kinematografiji, koji su bili utemeljeni na matrici žanra i žanrovskih struktura. U slučaju Stamenkovića radi se o žanru ratnog, partizanskog filma, na jednoj strani, te kriminalističkog filma, na drugoj.

Osim u igranom, Stamenković ostavlja neizbrisiv trag i u domenu dokumentarnog filma, posebno svojom izuzetnom trilogijom o pobedničkom i stradalačkom pohodu srpske vojske u prvom svetskom ratu „Marš smrti“, „Marš pobede“ i „Jugoslavija po volji naroda“.

Od 1964. do 2010. godine snimio je niz igranih i dokumentarnih filmova, te televizijskih filmova, i režirao pedesetak pozorišnih predstava. Snimio je i znatan broj istorijskih dokumentarnih filmova, kao i filmove o glumcima: Bori Todoroviću, Ružici Sokić, Nikoli Simiću i Bogdanu Dikliću.

Jedan je od osnivača Festivala filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji i njegov dugogodišnji umetnički direktor.

U rukama Mikija Stamenkovića, čoveka privrženog najneposrednijoj filmskoj praksi, neumoljivog profesionalca i efikasnog filmskog „egzekutora”, arhivski, istorijski materijali bili su uvek sigurni i uvek u funkciji proširivanja i produbljivanja znanja o nacionalnoj prošlosti, o srpskoj istoriji, razvoju pojedinih regiona, portretima značajnih ličnosti, ali i sudbini jugoslovenske zajednice od trenutka njenog formiranja do kriznih dana njenog raspadanja. I tim brojnim dokumentarnim filmovima Stamenković je pristupao kao ozbiljnom poslu koji zahteva sigurnost, preciznost i efikasnost. Bilo da je snimao igrane ili dokumentarne filmove, režirao u pozorištu ili se bavio pozivom umetničkog direktora Festivala filmskog scenarija u Vrnjačkoj Banji, u čijem je osnivanju predano učestvovao, Miki nije nametao lične opsesije, autorske pretenzije ili svoj ego koji je kod njega uvek bio u drugom planu, već je svoj lični i rediteljski autoritet uspostavljao prirodno i lako. Zato što je bio dobre ćudi i blagonaklon prema svojim saradnicima i članovima filmske ekipe. Zato što je svojoj profesiji pristupao sa puno ljubavi, entuzijazma, privrženosti i s zanesenjaštvom večitog, nasmejanog mladića.

Stamenkovićeva režija isticala se lakoćom i dinamikom pripovedanja i izlaganja, kao i delikatnom tematikom, a ostavio je neizbrisiv trag i u domenu dokumentarnog filma.

Stamenković je dobitnik mnogih filmskih nagrada i priznanja. Nosilac je Ordena rada sa „Zlatnim vencem“. Za celokupno stvaralaštvo dobio je 2002. godine, od svog rodnog grada Kruševca „Nagradu za životno delo“. Dva njegova kapitalna dokumentarna dela vezana za mesto iz koga je potekao su „Talija pod Bagdalom“ (1998.) i Kruševac „1871 – 1999“ (1999.).

„Filmski festival“ u Sopotu Stamenkoviću je takođe uručio nagradu za životno delo, a dobio je i „Plaketu Jugoslovenske Kinoteke“, „Povelju Udruženja filmskih umetnika“ Srbije za doprinos srpskoj kinematografiji i priznanje za vrhunski doprinos nacionalnoj kulturi Srbije.

Tog decembra 2011. godine kada mu se smrt prišunjala završavao je dokumentarni film “Bard Lazareva grada” o svom prijatelju, čuvenom književniku, Ljubiši Bati Đidiću.

Film je trebalo da bude svojevrstan poklon Bati i počeo je da ga radi bez pesnikovog znanja, u produkciji “Centar filma” u okviru ciklusa “Znameniti događaji i ličnosti Srbije”, po scenariju Stevana Jovičića. Muziku za film komponovao je još jedan Kruševljanin – Miroljub Aranđelović Rasinski. Miki Stamenković je rediteljskom poslu pristupio sa mladalačkim poletom, a Bata za film saznaje tek prilikom snimanja u Kruševcu. Knjiga snimanja i odabrani materijali predati su montaži. Prva polovina filma je montirana, ali gledanje je odloženo za kraj decembra. Miki nikada nije pogledao svoj poslednji film – iznenada je preminuo 20. decembra 2011. u Beogradu u 84. godini. Mikijeva supruga Ljilja je sa velikom upornošću probudila ekipu i Mikijevi prijatelji konačno realizaciju filma privode kraju.