Povodom Vidovdana feljton o Lazaru, Kruševcu, Kosovu: Spomenik kosovskim junacima – simbol viteškog podviga i časti

Povodom Dana Kruševca, Vidovdana, za vas smo pripremili serijal tekstova o Hrebeljanovićima i Lazarevićima, o Kruševcu, Kosovskom boju, o spomeniku koji nas seća na slavna vremena te o legendama koje su prisutne na našem prostoru. Poslednja priča ovog serijala biće posvećena Spomeniku kosovskim junacima, veličanstvenom delu nacionalne skulpture s početka XX veka.

Nijedna tema u srpskoj književnosti i istoriji nije izazvala više interesovanja. O vladaru, koji se suprotstavlja superiornijem neprijatelju, pisali su istoričari, istoričari religije i istoričari umetnosti, književnici i slikari. Sudbonosni boj zauzeo je centralno mesto u narodnom pamćenju i srpskoj srednjovekovnoj istoriji, a Lazar i njegovi junaci bili su i ostali nepresušni izvor ispiracije domaćih pesnika i umetnika svih epoha i generacija.

Na Vidovdan 1889. godine, povodom petstogodišnjice od Kosovske bitke, kralj Aleksandar Obrenović postavio je kamen temeljac za podizanje spomenika u centru Kruševca. U šupljini kamena ostavljen je zapis, nekoliko zlatnih i srebrnih novčića, knjiga kosovskih pesama i komad kosovske spomenice.

Na konkursu za izradu spomenika odabran je projekat srpskog vajara Đorđa Jovanovića, koji je za bronzane elemente, nastale u Parizu, na svetskoj izložbi 1900. godine osvojio Zlatnu medalju I reda. Svečano je otkriven na Vidovdan 1904. godine, u okviru proslave stogodišnjice Prvog srpskog ustanka. Događaju je prisustvovao kralj Petar Karađorđević.

Spomenik je izrađen u obliku mermerne piramide, u neoklasicističkom stilu sa nekoliko vajarskih simbola. Visok je šest metara, a najupečatljiviji detalji su figure Vile i Boška Jugovića na vrhu. Prema narodnom predanju, nakon junačke pogibije Lazara i njegovih ratnika, na Kosovu ostaje Boško, kao poslednja linija odbrane.

„Još ostade Boško Jugoviću,

Krstaš mu se po Kosovu vija;

Još razgoni Turke na buljuke,

Kao soko tice golubove.”

Figure na vrhu spomenika dočaravaju scenu u kojoj ranjenom Bošku, koji još uvek čvrsto drži barjak i polomljeni mač, u pomoć dolazi vila. Ona sleće na ratište i simbolično preuzima barjak kao znak nastavka borbe, a na Boškovu glavu spušta lovorov venac, zasluženu nagradu za plemenitost i hrabrost pokazane u boju.

Na istočnoj strani spomenika bareljef prikazuje pričešće Lazareve vojske pred sudbonosni boj. Iznad se nalaze knežev grb i natpis „Srpstvo kosovskim junacima”, a na dnu su položeni lovorov venac i palmina grančica kao simboli svetle pobede i nagrada za hrabrost i požrtvovanost.

Sedeća figura guslara Filipa Višnjića, čiji su snažni stihovi opevali najznačajnije ustaničke bojeve, zauzima centralno mesto severne strane. Bio je jedan od najdarovitijih narodnih pevača, koji je pevajući o bitnim sukobima i pojedincima stvarao svojevrsne pesničke hronike. Na istoj strani, iznad figure guslara, nalaze se ugravirana godina Kosovske bitke i grb Nemanjića.

Južnu stranu krasi bronzana figura devojke, personifikovane Srbije, na čijoj glavi se nalazi venac pobede. Ispruženom desnom rukom ona poziva na nastavak borbe sve do konačnog oslobođenja porobljenih krajeva na jugu. Mač u levoj ruci simbolizuje borbu, a lovorov venac na njemu ovenčaće slavom sve junake koji budu učestvovali u oslobodilačkim ratovima. Prostor iznad figure upotpunjuje nov grb Kraljevine Srbije i godina 1882. koja predstavlja godinu proglašenja Srbije kraljevinom.

Bareljef na zapadnoj strani oslikava epsku scenu u kojoj najčasniji knežev vitez Miloš Obilić ubija turskog sultana Murata. Godina 1904. označava godinu otkrivanja spomenika, a grb ispod nje pripada dobu cara Dušana.

Simbolično, ograda od livenog gvožđa oko spomenika predstavlja kosovske božure. Prema legendi, nakon boja na Kosovu iz krvi srpskih junaka iznikao je crveni cvet nazvan kosovski božur. U knjizi „Kosovske legende” Dragana Lakićevića možemo pročitati divnu priču o poznatom polju i šapatu koji se prostire njime:

„Naiđe, jednom, preko Kosova sveti čovek, u crnoj rizi i sa štapom u ruci, pa ga upitaše šta se to čuje iz polja i cveća.

– To je božji žubor – veli onaj. Otad se taj cvet zove – božur.”

Jovana Aksentijević