Staročaršijske priče: Svetlost i senke popa Minića

Prijateljstvo sa kraljem „skovano“ je u vreme dok je Petar Karađorđević pod imenom Petar Mrkonjić boravio u Srbiji, a pop Mihajlo ga tri meseca krio od obrenovićevskih vlasti… Politički je bio aktivan kao član Radikalne stranke, a pune 22 godine je bio i narodni poslanik, blizak sa Stojanom Protićem, radikalskim prvakom takođe rođenim u Kruševcu, pa se više puta sukobio sa Nikolom Pašićem, a jednom i potukao… „Jedna seoska srpska svadba“, snimak nastao u Majdevu pre 112 godina, je prvi srpski etnološko – dokumentarni film snimljen u Srbiji davne 1911. godine u Zamku popa Minića… U Vrnjačkoj Banji je za, svog štićenika i ženinog sestrića, kasnije čuvenog književnika, dr Radića kupljena vila „Nada“, koja kasnije postaje „Dom dr Radića“

Priredio: Ivan St. Rizinger

Mihajlo Minić rođen je 1864. godine, kao najstariji sin Maksima Minića, čiji su koreni bili iz Morače. Bio je, uz ostala svoja javna delanja, i sveštenik u selu Majdevu, poznat do danas kao „Pop Minić“. Završio je Beogradsku bogosloviju. Žena mu je bila Stanka Ivanić iz Bivolja, sestra majke Dušana Radića. Dece nisu imali. Živeo je sa brojnom bližom familijom – dva brata sa porodicama, kao i svojim štićenikom rečenim Dušanom.

Kuća Minića

U Majdevu je 1911. godine sagradio velelepno zdanje nalik čuvenim evropskim srednjovekovnim zamcima. Ta slavna „Kuća Minića“ smeštena je na samom izlazu iz mesta, prema današnjem Ćelijskom jezeru, 200 metara od druma Kruševac – Brus. Na blagoj uzvišici dominira to zdanje neobične arhitekture. Svojim stilom i upadljivom lokacijom deluje impozantno. Velika zadruga Minića sa preko 25 članova porodice, koristila je za smeštaj tri kuće u moravskom stilu, a nova je bila namenjena popu Miniću i porodičnim gostima, a naročito njegovim saradnicima, najuglednijim predstavnicima političkog života Srbije tog vremena.

To i ne čudi jer je Minić bio jedan od najpoznatijih političara, radikalskih narodnih poslanika, krajem 19. i početkom 20. veka. Mihajlo je bio veleposednik, pop i neprikosnoveni predsednik Radikalne stranke u Kruševcu. Kontroverzna lična čije ime je bilo upleteno u brojne afere. Politički je bio aktivan kao član Radikalne stranke, a pune 22 godine je bio i narodni poslanik, blizak sa Stojanom Protićem, radikalskim prvakom takođe rođenim u Kruševcu, pa se više puta sukobio sa Nikolom Pašićem, a jednom i potukao.

U mnogim svojim političkim delovanjima bio je nemilosrdan. Ugušio je brutalno štrajk radnika u fabrici šećera u Čukarici i doveo štrajkbrehere zbog čega je došlo do krvavog sukoba sa policijom, u kome je poginulo više radnika – štrajkača. On je na bunjenje, najviše zemunskih Švaba, za povećanjem nadnice u fabrici, rekao u Skupštini da u njegovom kraju postoje seljaci koji bi radili i za daleko manju nadnicu, jer su siromašni i gladni. Od tada seljaci iz Majdeva i okoline rade na sezonskoj obradi šećerne repe u fabrici, kao i njihovi sinovi, unuci, a mnogi su dobili i penzije radeći tu. Čak je i u jednom Pravilniku fabrike posle Drugog svetskog rata pisalo da prednost pri zapošljavanju sezonaca u fabrici imaju seljaci iz okoline kruševačke, jer su im tu i dedovi radili.

Prilikom jedne od svojih gorljivih beseda za skupštinskom govornicom teško je povređen jer ga je tupim predmetom udario u glavu poslanik protivničke opcije. Pop Minić je zatvaran više puta, a jednom je optužen da je učestvovao u organizaciji ubistva svog političkog oponenta, sreskog načelnika Miodraga Kostića ali je oslobođen usled nedostatka dokaza. Najveća afera koja mu se pripisuje je seča 1.700 hektara manastirske šume u Nauparu.

Uz kupus na Solunskom frontu

Važio je za najbogatijeg čoveka u rasinskom kraju. Tokom 1913. kupio je imanje na Kosovu – Sibovac, 60 hektara, između Velikog i Malog Laba, sa vodenicom na Labu. U Vrnjačkoj Banji je za, svog štićenika i ženinog sestrića, kasnije čuvenog književnika, dr Radića kupljena vila „Nada“, kasnije postaje „Dom dr Radića“.

Kontroverzni sveštenik iz Majdeva je održavao bliske odnose sa Karađorđevićima, kraljem Petrom i njegovim sinom Aleksandrom. Navodno je to prijateljstvo „skovano“ u vreme dok je Petar Karađorđević pod imenom Petar Mrkonjić boravio u Srbiji, a pop Mihajlo ga tri meseca krio od obrenovićevskih vlasti.

Kada je srpska vojska 1915. godine počela da se povlači prema Albaniji, Kralj Petar je prošao kroz Majdevo, zaglavio se u Jankovoj klisuri, a nekoliko vojnika bilo je stacionirano upravo u kući Minića. Oni su, u besu, zapalili kuću, nagorele knjige iz biblioteke ove kuće koja je brojala 3000 knjiga, koristili su za pečenje rakije. Jedino je, posle požara, sačuvano nagorelo Sveto Pismo i još nekoliko predmeta.

Zajedno sa svojom braćom, pop Mihajlo Minić učestvovao je u bitkama na Solunskom frontu, i tamo je započeo sa proizvodnjom povrća, pre svega kupusa, za potrebe srpske vojske na položajima. Posle rata, 1918. godine, po povratku braće sa Solunskog fronta, kuća je odmah obnovljena. Na vrhu obnovljene kuće, na fasadi, skulpturalno je predstavljena glavica kupusa koja jasno svedoči o vezi kuće i porodice Minić sa proizvodnjom povrća u Solunu.

Po završenim studijama medicine dr Dušan Radić je u njoj 1920. otvorio prvu lekarsku ordinaciju u ovom kraju.

Mihajlo je u Majdevu podigao crkvu Svete Petke, na svom imanju i o svom trošku, kao i danas nepostojeću školu sa učiteljskim stanom. Podnosio je inicijativu za uvođenje telefona u Majdevu, prvi put još 1911, i više puta za gradnju pruge od Kruševca preko Majdeva do Jankove klisure, ali do realizacije ovog projekta nikad nije došlo zbog ratnih dešavanja i kasnije smrti popa Minića.

Snimljena srpska istorija

Meštani sela Majdevo i dan danas prepričavaju mit koji postoji u vezi popa i njegove kuće. Tačnije, u bliskoj prošlosti, u njenom dvorištu pronađena je vreća sa zlatnicima i ljudskom lobanjom. Zlatnici su bili deo porodičnog blaga zarađenog proizvodnjom povrća u Solunu, a kosturska glava predstavlja kletvu, po starom narodnom verovanju, za svakog ko pokuša da prisvoji zlatnike za sebe.

U Majdevu je, razume se u Zamku, 1911. godine načinjen i video zapis koji će, nakon što se decenijama bude vodio kao izgubljen, postati jedno od najznačajnijih svedočanstava srpske kulture i tradicije.

„Jedna seoska srpska svadba“, snimak star 112 godina, je prvi srpski etnološko – dokumentarni film snimljen u Srbiji davne 1911. godine. Film je naredne godine premijerno prikazan u Botorićevoj bioskopskoj dvorani „Pariz“ u Beogradu, pre žurnala o potapanju Titanica.

Priča ide ovako… Iza poslednjih obronaka Bagdale, u selu Majdevo kod Kruševca, 28. avgusta 1911. uzeli su se Dragutin Todorić i Branka Minić. Domaćin svadbe, njen stric pop Mihajlo Minić. Među tri stotine zvanica bili su prisutni: seljaci, građani, intelektualci, književnici, beogradski političari. Tada je sniman ovaj prvi srpski etnološki film, u periodu od 15. do 28. avgusta, od strane Luja de Berija, a pronađen u Bečkom filmskom arhivu tek početkom 21. veka.

Na svadbi su bili i istaknuti radikali Nastas Petrović i Svetozar Botorić, porodični prijatelj, hotelijer i čovek koji je bio najzaslužniji za dolazak Luja Pitrolfa de Berija u Srbiju, profesionalnog snimatelja i tvorca ovog filma. On je usnimio sve bitne momente svadbe – od izvođenja mlade iz kuće, preko povorke do majdevske crkve Svete Petke i povratka kući, do ručka za 300 zvanica na proplanku pred kućom, i narodnog veselja na kraju.

Visoke zvanice odevene su po poslednjoj modi, žene, muškarci, čak i deca u svečanim toaletama kakve su se u to vreme nosile na evropskim dvorovima. Uz elegantne haljine i svečana muška odela, u filmu se posebno ističu skupoceni damski šeširi. Deo svatova odeven je u gradske i seoske nošnje tog vremena.

Lagano propadanje impresivnog zdanja u Majdevo počelo je posle 1925. godine i smrti Mihajla Minića. Već decenijama zamak nema žitelja, a tek poneki od mnogobrojnih potomaka povremeno ga poseti dok zub vremena čini svoje.

Kuća u Majdevu je pod zaštitom države ali se za njenu obnovu i renesansu teško može šta učiniti jer je problem u naslednicima kojih ima puno, neki tvrde i više od 100. Pored ove postoje još dve kuće, Ljubomira i Rada Minića, koje su pod zaštitom ali su drugačije arhitekture. Inače, kuća Mihajla Minića je jako slična dvema kućama u samom centru Kruševca koje su pripadale advokatu Milutinu Veljkoviću (kraj Stare pijace), odnosno svešteniku Ilarionu Vesiću (u današnjoj Jug Bogdanovoj ulici). Pretpostavka je da ih je radio isti arhitekta.