Kruševački spomenar: Sloboda ište Slobodište

Na južnom obronku Bagdale, na mestu gde je okupator od 1941. do 1944. godine streljao oko hiljadu rodoljuba Kruševca i okoline podignut je spomenik Slobodi. Izgrađen je „u ime živih“, za život, za slobodu, za nastavljanje i za trajanje čovekovo. Slobodište je projektovao slavni arhitekta Bogdan Bogdanović.

Spomenik je postavljen 1965. godine na prostoru koji zahvata 10 hektara, pored nekadašnjeg Kaznenog zavoda (danas televizijski ovekovečenog „Sivog doma“) i okupatorskog logora. Njemu se prilazi stazom koja dovodi do Kapije sunca, sa natpisom „U ime živih“.

S jedne i druge strane uzdižu se dve kupaste humke, sa plamenicima na vrhovima i sa spomen-pločama u podnožju. Kroz južni otvor Kapije ulazi se u veliko gledalište. Tu je na uzdignutoj zaravni kružna pozornica, prečnika 15 metara i gledalište, koje može da primi preko 10.000 gledalaca. Na bedemu iznad pozornice postavljen je plamenik Slobode, a ispred žrvanj sa natpisom: „Hleb i sloboda isto su nama“.

Iz gledališta ulazi se u Dolinu pošte. Tu je, na samom ulazu, kameni žrvanj sa porukom: „Pod ovim nebom, čoveče, uspravi se“. Jato belih kamenih ptica, raširenih krila ostavlja Dolinu pošte, uzleće u plave prostore beskraja.

Redovan program Svečanosti slobode izvodili su decenijama najpoznatiji umetnički kolektivi Jugoslavije od 28. juna do 7. jula.

Sredinom ’80-tih godina prošlog veka Slobodište je rekonstruisao još jedan znameniti Bagdalac, arhitekta Svetislav Živić, u saradnji sa kreatorom spomen parka Bogdanovićem.

Bogdan Bogdanović objasnio je svoje remek delo rečima: – Kao graditelj dužan sam da vas privedem samom spomeniku. Videli ste, ne primećujemo ga iz daljine. Ima stvari koje ne treba gledati iz daljine, u njih se ponire. Rekao bih da i ovu građevinu valja pribrojati takvima. Čoveka valja uvesti u središte, pripustiti ga u svet oblika, u koje mora da zađe, kroz koje će da prođe, sa kojima mora nehotično da se poistoveti. Samo tako razumeće ih. Moglo bi to da se shvati i kao lukavstvo graditelja, ali to je lukavstvo u višem cilju pa će mu se valjda zato i oprostiti.