Izložba o stradanju dece u ratu – Ona su uvek najveće žrtve

Izložba “Povratak, priča koja traje”, priređena povodom obeležavanja godišnjice stradanja civilnog stanovništva, pre svega dece, u Drugom svetskom ratu, na teritoriji okupirane Jugoslavije, kao i godišnjice nemačko-hrvatske ofanzive na području Kozare i Potkozarja u leto 1942, oživela je sudbinu dece stradale na teritoriji Jugoslavije i njihovo traganje za izgubljenim identitetom.

Nakon šestoaprilskog bombardovanja Beograda 1941. godine, Kraljevina Jugoslavija je ubrzo kapitulirala. Porobljena država rasparčana je između Nemačke, Italije, Mađarske i Bugarske. Nezavisna država Hrvatska proglašena je 10. aprila 1941. godine, nako čega su počeli pojedinačni i masovni zločini nad srpskim, jevrejskim i romskim stanovništvom i prema političkim neistomišljenicima hrvatske nacionalnosti. Teror je trajao do kraja rata, a milost nije ispoljena ni prema deci, koja su stradala sa članovima svojih porodica, u domovima, zbegovima, na stratištima i u logorima.

– Žrtve takve monstruozne politike bila su i deca, bespomoćna i nedužna, još uvek nesvesna značenja pojma vera i nacija, ali i nesvesna značenja pojmova logor, zločin mržnja, genocid – rekao je direktor Narodnog muzeja Kruševac, Nikola Pantelić, na otvaranju izložbe “Povratak, priča koja traje”.

Proterano i izbeglo stanovništvo pokušalo je da pronađe spas u okupiranoj Srbiji. Mnoga deca, čiji su roditelji nastradali u oružanim sukobima, utočište su pronalazila  u partizanskim jedinicama. Na zgarištima, posle vojnih operacija, pronalažena su deca bez identiteta. Njihova svedočanstva, sećanja na rat i stradanje pretočena su u mnoga književna dela, dokumentarne i igrane filmove, televizijske emisije, memoarsku literaturu i arhivsku građu.

Od jeseni 1941. godine, austrijanka Diana Budisavljević je sa svojim saradnicima, organizovala akciju pomoći srpskom stanovništvu. Tokom 1942. godine preuzeli su više hiljada dece iz jasenovačkih logora. U maju 1945. godine nova jugoslovenska vlast zabranila je njihov rad, oduzela evidencije sa podacima o identitetu, oduzevši tako deci pravo da saznaju svoje poreklo i vrate se biološkim porodicama.

Ratna siročad odrastala su u porodicama usvojitelja i u ustanovama socijalne zaštite. Nada da će pronaći članove svoje porodice nije napuštala preživele, te je u posleratnoj jugoslovenstvoj štampi bilo mnoštvo oglasa koji su počinjali rečima “Tražim bilo koga svog…”

– Mali broj dece uspeo je da sazna ko su i da se vrati u svoje porodice zahvaljujući ličnim istraživanjima, uz pomoć porodica koje su ih čuvale ili usvojile tokom rata, preko ličnih oglasa u posleratnoj jugoslovenskoj štampi ili preko reportaža u listu “Arena” i akciji “Arena traži vaše najmilije”, koju je pokrenuo zagrebački novinar Marino Zurl – naglasila je autorka izložbe i viši kustos u Muzeju žrtava genocida, Jasmina Tutunović-Trifunov.

Izložba je sinoć svečano otvorena u Narodnom muzeju u Kruševcu, što je prvo gostovanje nakon beogradske premijere. Pred ovdašnjom publikom biće tokom oktobra.

J.A.