Veliki Jastrebac – oaza biodiverziteta na korak od Kruševca

Postavljeno: 20.08.2025

Ljubav prema planinarenju i samoj prirodi, kod većine ljudi iz Rasinske doline javila se upravo na Jastrepcu – oazi lepote i inspiracije. Uredbom Vlade Republike Srbije o proglašenju Parka prirode „Veliki Jastrebac“, decembra prethodne godine, voljenoj planini Kruševljana je obezbeđen veći stepen zaštite

Na samo nekoliko kilometara od Kruševca uzdiže se Veliki Jastrebac – zeleni masiv koji je zvanično proglašen Parkom prirode radi očuvanja izuzetno vrednih šumskih ekosistema. Pre svega, ovaj status je ustanovljen radi očuvanja šuma planinskog javora (većinom prašumskog tipa), koje su okružene šumama planinskog javora sa bukvom, a oko koji su raspoređene šume u kojima dominira lišćarska vegetacija, odnosno vredan pojas bukovih šuma, brezove šume, bukovo-jelove šume, šume bukve, graba i plemenitih lišćara, kao i različiti tipovi hrastovih šuma u nižim delovima planina, prvenstveno šume kitnjaka i cera.

Površinom od 20.033,85 ha (51,14%), Park prirode se većinski nalazi na teritoriji Grada Kruševac (Grkljane, Jablanica, Vitanovac, Naupare, Bukovica, Lomnica, Buci, Trmčare, Slatina, Sezemče, Petina, Zdravinje, Belasica, Mala reka, Rlica, Srndalje, Ribare, Boljevac i Rosica). Takođe, prostire se u okviru gradova-opština Prokuplje (17,91%), Blace (21,65%) i Aleksinac (9,30%).

Ukupna površina iznosi 39.175,76 ha, od čega je u državnoj svojini 27.475,35 ha (70,13 %), u privatnoj svojini 10.409,12 ha (26,57 %) i u drugim oblicima svojine 1.291,28 ha (3,30 %).

Na području Parka prirode „Veliki Jastebacˮ evidentirano je ukupno deset strogo zaštićenih i 57 zaštićenih biljnih vrsta, deset strogo zaštićenih i 18 zaštićenih vrsta gljiva, 84 strogo zaštićenih i 14 zaštićenih vrsta ptica, jedna strogo zaštićena i pet zaštićenih vrsta ihtiofaune, jedna strogo zaštićena vrsta raka, devet strogo zaštićenih i jedna zaštićena vrsta vodozemaca, šest strogo zaštićenih i dve zaštićene vrste gmizavaca i 28 strogo zaštićenih i pet zaštićenih vrsta entomofaune. Ovo područje nastanjuje oko 33 vrste sisara, među kojima nema endemičnih ni reliktnih taksona.

Prostor obrastao šumskom vegetacijom u obuhvatu Parka prirode „Veliki Jastrebacˮ predstavlja stanište brojnih endemičnih i reliktnih biljnih vrsta, kao i velikog broja predstavnika dendroflore.

Šumske sastojine su izgrađene od ukupno 71 vrste dendroflore, od kojih su dve „strogo zaštićene” drvenaste vrste – lovorolisni jeremičak i planinski javor dok se u kategoriji „zaštićena divlja vrsta” nalazi deset drvenastih vrsta: breza, kleka, divlja ruža, sitnolisna lipa, bela lipa, beli glog, dren, mečija leska, kostrika i jezičasta kostrika.

Zabeleženo je i 287 vrsta makrogljiva, što je oko 10% diverziteta u Srbiji. Među navedenim vrstama gljiva, kao značajne za zaštitu treba istaći deset strogo zaštićenih vrsta, 18 zaštićenih vrsta, kao i 28 vrsta koje se nalaze na preliminarnoj crvenoj listi gljiva Srbije.

Ukupno je do sada na ovom području evidentirano 99 vrsta ptica od 369 koje su do sada registrovane u Srbiji.

Park prirode „Veliki Jastrebac“ je važan jer njegove šume predstavljaju poslednje utočište za neke retke vrste koje sve ređe možemo da vidimo u Srbiji, kao što su orao kliktaš, planinski detlić, crna žuna, siva žuna, belovrata muharica, mala muharica i istočna šarena muharica. Upravo zbog toga, Jastrebac je predložen kao nacionalno i međunarodno područje za zaštitu i očuvanje pomentih vrsta ptica.

Na teritoriji Parka prirode „Veliki Jastrebacˮ postoji EMERALD područje „Prokop”, pSCIs područja „Mali Jastrebac”, „Jastrebac” i „Jablanička reka” i pSPAs područja „Toplica” i „Dobrić – Nišava”.

Posebnu važnost Jastrepcu daju manastir Naupare, manastir Svetog velikomučenika Georgija – Ajdanovac, crkva Svetog Ilije u Ribarskoj Banji i Celina Termalno kupatilo sa starim vilama u Ribarskoj Banji.