U susret Vidovdanu feljton o Lazaru, Kruševcu, Kosovu: Uobličavanje kulta kneza, cara mučenika

U susret Danu Kruševca, Vidovdanu, za vas smo pripremili serijal tekstova o Hrebeljanovićima i Lazarevićima, o Kruševcu, Kosovskom boju, o spomeniku koji nas seća na slavna vremena te o legendama koje su prisutne na našem prostoru. Pred vama je priča o knezu Lazaru koji je herojskim podvigom i svesnom žrtvom osvojio Nebesko carstvo i tako postao novi tip svetitelja, „vladar-mučenik”.

Istorija Lazara prepoznaje kao kneza, dok ga narodno predanje pamti kao srpskog cara i mučenika. Zato će ga u mnogim pesmama narodni pevač nazivati carem.

Kosovska bitka bila je lestvica za nebesko carstvo, pa se njen poraz priznaje samo u vojničkom smislu. U duhovnom, knez i njegovi vojnici izvojevali su svetlu pobedu. Njihovo svesno žrtvovanje i odlazak u boj protiv brojno nadmoćnijeg neprijatelja bio je put da kroz smrt steknu večni život.

Foto: Srpska pravoslavna crkva

Smatra se da je najveću zaslugu za stvaranje crkvenog kulta kneza Lazara imao srpski patrijarh Danilo III. On je bio jedan od inicijatora za prenos moštiju kneza Lazara u Ravanicu. Stvaranje kulta omogućilo je da nova vladarska loza postane svetorodna i da Lazarevi naslednici budu jedini legitimni vladari.

Za razliku od drugih srpskih vladara, Lazar je prvi i jedini koji je život izgubio na bojnom polju. Njegovom pogibijom u Kosovskoj bici nastaje nov tip svetitelja vladara-mučenika. Svesno žrtvovanje za svoj narod i slobodu, otvorio je put u nebesko carstvo, što je presudna činjenica uobličavanja kulta Lazara mučenika.

Foto: ravanica.rs

Kult je otpočela crkva 1390. godine kada ga je proglasila svecem, a počeo je da se stvara prilikom prenošenja Lazarevih moštiju. Smatra se da su jedan od razloga za stvaranje kulta mučenička smrt, cele mošti i Lazareva uloga u mirenju Srpske crkve i Carigradske patrijaršije. Mošti su u Ravanici provele 300 godina. U Velikoj seobi Srba, 1690. godine, patrijah Arsenije Čarnojević premešta Lazarevo telo u Sent Andreju. Nakon toga, 1697. godine, mošti se prenose u manastir Vrdnik u Sremu, koji dobija ime Nova Ravanica. Zbog novih sukoba i ratova, mošti su se neko vreme nalazile u Futogu, zatim u Feneku i Klenaku, a za vreme Drugog svetskog rata u Sabornoj crkvi u Beogradu. Godine 1989, održana je proslava šeststogodišnjice Kosovske bitke i Lazareve mošti su bile izložene u Lazarici. Odatle su prenete u Manasiju i na kraju vraćene u Ravanicu.

Lazar je postao predmet svetovne književnosti i crkvenog slikarstva. Za potrebe kulta i obreda nastali su brojni žanrovi: žitija, slova, pohvale i službe. Svi ti tekstovi, koji se svake godine, čitaju i pevaju pred ćivotom svetog Velikomučenika, su značajno nadahnuće.

U Ravanici, Lazarevoj zadužbini, predano se poštovala i negovala uspomena na žrtvovanje plemenitog kneza. Pesme koje su nastajale nisu govorile o Kosovskom boju, već o Lazarevoj mučeničkoj smrti, kako bi podsetile na životni put i samožrtvovanje kneza-mučenika.

Foto: ravanica.rs

Nekada su se u manastirima, pored kaluđera i seljaka, viđali i guslari pevači. U takvim trenucima često su se čitali odlomci iz žitija u čast sveca – ratnika koji je odabrao carstvo nebesko. Poetična i dragocena tematika, koja je brisala granice između crkvenog kulta o knezu Lazaru i legende o Kosovskom boju, prerastala je u narodni mit.

Lazarev kult se munjevito širio po Evropi i Rusiji. U crkvama su se održavale službe u čast sveca – ratnika koji je odabrao nebesko carstvo. Negovanje kulta privremeno se umanjilo nakon smrti despota Stefana Lazarevića, ali se opet probudilo tokom 17. i 18. veka.

Vremenom je došlo do mešanja i stapanja crkvenog kulta o knezu Lazaru i narodnog mita o Kosovskom boju, pa je na tim osnovama nastala vidovdanska etika, koja je podjednako važila za crkvene ljude i za narod.

Jovana Aksentijević

Antrfile O Ravanici

Manastir Ravanicu, jednu od najlepših tvorevina moravske škole, podigao je knez Lazar, nedaleko od Kruševca, u podnožju Kučaja, na samom mestu gde reka Ravanica izlazi iz svog klanca. Saborna crkva posvećena je Svetom Vaznesenju Gospodnjem.

Pretpostavlja se da je izgradnja manastira započeta 1377. godine. Okružen je visokim i jakim zidinama, sa šest snažnih kula i jednom branič-kulom na kojoj se i danas vidi natpis o osnivanju manastira.

Prema predanju, Lazar je pre odlaska u boj zlato, srebro i vredne knjige sklonio u Ravanicu. Kada su Turci počeli da pljačkaju i pale manastire, monasi su blago sakrili u dve pećine. Unutar jedne, nalazi se kamen na kom su uklesana vrata, u narodu poznata kao „Lazareva riznica“.