Udruženje Kruševljana u Beogradu u Francuskoj 7: Vidovdanu u susret – Despotu u čast

U epskoj svesti i ratničkoj tradiciji srpskog naroda, utemeljenoj na Kosovskom mitu i duhovnoj vertikali izbora za Carstvo nebesko, kao da je Stefan Lazarević, vladar pokosovskog perioda ostao u senci nedovoljnog interesovanja šire javnosti. Ovaj vladar i pesnik, vitez i svetac, zakonodavac i zadužbinar, renesansna ličnost u doba renesanse, uvažavan na sve četiri strane sveta zahvaljujući mudrosti i diplomatskim veštinama, najbolji je uzor  da najhrabriji praštaju i kada su najmoćniji traže ljubav bližnjih, inspirisao je Udruženje književnika Srbije i Udruženje Kruševljana u Beogradu da organizuju tribinu „Vidovdanu u susret – Despotu u čast“, u sklopu obeležavanja predstojećeg Vidovdana

U svečanoj sali Udruženja književnika Srbije u Francuskoj ulici, bilo je prisutno više od sedamdeset posetilaca, među kojima su  bili urednici i članovi uprave Udruženja književnika, predstavnici medija, kulturnog i javnog života i drugih zavičajnih udruženja.

Na početku tribine, predsednik Udruženja Kruševljana u Beogradu Jugoslav Cvetković, zahvalio se na razumevanju i podršci Udruženja književnika Srbije i posebno istakao:

– Despot Stefan Lazarević je spona između dva grada – Kruševca i Beograda. Na neki način, bio je preteča svih nas koji smo iz jedne prestonice došli u drugu. Zbog toga je i slava našeg Udruženja 1. avgusta, dan koji je SPC posvetila despotu Stefanu u svom kalendaru – i dodao :

– Nadamo se da je ova tribina prva u nizu koje ćemo organizovati sa eminentnim ustanovama kulture i umetnosti. Jedan od naših programskih ciljeva jeste čuvanje kulturne i istorijske baštine i mi ćemo nastaviti saradnju sa nadležnim institucijama i istaknutim pojedincima u Beogradu.

Cvetković je posebno istakao saradnju sa Kruševljanima koji mogu pomoći u organizaciji ovakvih događaja, zahvalivši se na inicijativi Dragutinu Miniću Karlu i Nenadu Vučetiću, koji su kao članovi našeg Udruženja, ali i članovi Udruženja književnika Srbije pomogli u realizaciji ove večeri.

Glumac Miloš Đurović, koji svoj put na glumačkoj sceni krči u, za sada, serijama i filmovima sa istorijskom  tematikom, na početku je pročitao odlomak iz knjige „Kosovska petstogodišnjica“, autora Dušana Dražića, u kojem su posetioci mogli čuti program obeležavanja polumilenijumskog jubileja u Kruševcu, daleke 1889.godine.

Luka Mičeta, novinar i publicista, u poslednjih nekoliko godina objavio je knjige o srpskim srednjovekovnim vladarima, kojima suvereno vodi na listama najprodavanijih knjiga. Jedno svoje delo posvetio je i Stefanu Visokom.

– Stefan Lazarević, nesumnjivo velika ličnost naše istorije, po mom sudu, zauzima jedno od tri vodeća vladarska mesta našeg naroda koji su dosegli takve visine. Pre njega možemo istaći Stefana Nemanju, a kasnije jedino Karađorđa – naglasio je Mičeta.

– Treba imati u vidu istorijski kontekst, slom Dušanovog Carstva i Kosovskog boja, previranja u Osmanlijskom carstvu, ali i velike istorijske lomove s kraja 14. i u prvoj polovini 15. veka kada je Stefan Lazarević stupio na istorijsku scenu kao knez. U tim turbulentnim vremenima, posebno teškim za srpski narod, uspeo je da očuva srpsku državnost i kroz živu diplomatsku aktivnost izborio se za despotsku titulu, koja je po značaju bila odmah ispod kraljevske. Despotovinu Stefana Lazarevića priznali su i Vizantinci i Osmanlije, a bio je uvažavan i od zapadnih hrišćanskih vladara – dodao je on.

U svom nadahnutom izlagnju prebogatom istorijskim podacima Luka Mičeta se posebno osvrnuo na dve epizode :

– Početkom 15. veka  osnovan je Viteški red Zmaja, koji je okupljao najbolje evropske vitezove,a  za svog prvog viteza proglasili su upravo despota Stefana, iako je on u bici kod Nikopolja 1396. godine ratovao na turskoj strani. Svojim junaštvom i borbenošću je 1402. godine u bici kod Angore zadivio tatarskog vladara Tamerlana, koji je, iako pobednik u boju, odao priznanje Stefanu Visokom, koji je ratovao na osmanlijskoj strani i učinio mu poseban dar, oslobodivši njegovu sestru Oliveru iz Bajazitovog harema.

Uvod u drugi deo programa bilo je čitanje despotovog dela – Slovo Ljubve. Ponovo je na scenu stupio mladi glumac Miloš Đurović, najmlađi izdanak iz plejade kruševačkog glumišta.

Govoreći o ovoj pesmi, Gordana Vlahović, književnica i književna kritičarka, članica Uprave Udruženja književnika Srbije i kruševačke „Bagdale“, biranim rečima i stilom nadarenog pripovedača analizirala je despotove lirske visine i senzibilitet  njegove duše :

– U Slovu Ljubve, koje predstavlja vrhove naše srednjovekovne književnosti, iskazane u formi poezije u prozi, prepoznajemo izražavanje u akrostihu. ^itajući početna slova svakog stiha mi nalazimo njegovu glavnu poruku, koja je i naslovila Slovo ljubve. Na taj način Despot Stefan govori da je najvažnija ljubav, o kojoj on i peva u svakoj strofi, u različitim oblicima i na različite načine, od Boga do bližnjih, dodajući posebnu notu  mističnosti činom da ne navodi ime osobe kojoj je posvetio ovu pesničku poslanicu.

Pored Slova Ljubve despot Stefan ostavio je i druge književne radove i tragove, poput povelja, koje krasi probrani, retorički ukrašeni izraz, a naročito se ističe Natpis na kosovskom kamenom stubu, svedočanstvo o Kosovskom boju, svedočeći i o epskim temama despotovog književnog dela – dodala je Gordana Vlahović.

Govoreći o baštini Stefana Lazarevića i nasleđu njegovog vremena, Milutin Dedić, slikar, istoričar umetnosti i televizijski autor posebno se osvrnuo na zadužbine tog vremena koje pripadaju moravskom stilu.

– Od svih arhitektonskih stilova kojima su građeni naši manastiri, moravski stil je svakako „najsrpskiji“, Upravo moravski stil u vreme despota Stefana doživljava svoj procvat, pogledajmo samo manastir Kalenić, koji nastaje za vreme Stefanove vladavine, a najlepši je predstavnik ovog stila. Zanimljiv je podatak da prošle godine upravo manastir Manasija nije mogao da se nađe na našoj listi kandidata za listu Uneska, jer, kako kažu, nije bilo dovoljno „papira“. Zamislite taj apsurd!

Govoriti o tom vremenu nemoguće je a ne spomenuti isihaizam kao posebnu molitvenu tradiciju karakterističnu u pravoslavlju, koja je uticala na monaški i liturgijski život, a koja je veliki značaj imala upravo u Srbiji Lazarevića i Brankovića – dodao je Dedić.

Interesantna, a istorijski još uvek u potpunosti neistražena je priča o braku Stefana Visokog.

– Poznato je da  je Stefan sklopio ugovoren brak sa Jelenom Gatiluzio, ćerkom firentinskog gospodara Lezbosa, Frančeska II i Irine, rođene sestre supruge vizantijskog vladara Jovana VII. Imao sam priliku da obiđem ostrvo Lezbos, ali sem nekih ostataka zidina iz tog perioda, nisam uspoeo da pronađem nikakav trag, niti sećanje na ovaj brak. Ipak, ova dama plemenita roda ostavila je značajan trag na despota, jer se on nakon kratkotrajnog braka s njom, nije više ženio, čuvajući uspomenu na rano preminulu suprugu. Moguće je, prema svedočenjima koje sam dobio od nekih profesora Filološkog fakulteta, da je upravo njoj Stefan posvetio Slovo ljubve – istakao je Dedić.

Urednik programa Udruženja književnika Srbije Miljurko Vukadinović, osvrnuvši se na svoje poreklo u blizini Kruševca, kao i emotivnu vezanost za Lazarev grad, sublimirao je sve izrečeno ove večeri :

– Predlažem da se koloritnost ličnosti i još uvek nedovoljna istorijska istraženost svih podataka u vezi sa despotom Stefanom, njegovom vladarskom i književnom  karijerom, kruniše inicijativom o organizovanju okruglog stola ili daljih naučnih skupova koje bi pored Udruženja književnika Srbije i Udruženja Kruševljana u Beogradu, podržali gradovi Kruševac i Beograd, kao i  druge relevantne institucije.

Tokom književne večeri „Vidovdanu u susret – Despotu u čast“, više puta se mogla čuti ideja koju su spomenuli skoro svi učesnici tribine o podizanju spomenika despotu Stefanu Lazareviću u Beogradu, tom „prvom Beograđaninu“, kako ga je nazvao Luka Mičeta.

Na kraju programa, Ljubivoje Todorović, nekadašnji predsednik Udruženja Kruševljana u Beogradu, prisutnima je pokazao grafiku, rad čuvene Olje Ivanjicki, koji je ona posvetila despotu Stefanu i Kruševljanima.

Program u Francuskoj 7, vodio je Nenad Vučetić,  koji je kao član našeg Udruženja, ali i Udruženja književnika, bio spona za saradnju ove dve institucije.

Nenad Vučetić

Foto: Udruženje književnika Srbije