U susret Vidovdanu feljton o Lazaru, Kruševcu, Kosovu: Nastanak grada

U susret Danu Kruševca, Vidovdanu, za vas smo pripremili serijal tekstova o Hrebeljanovićima i Lazarevićima, o Kruševcu, Kosovskom boju, o spomeniku koji nas seća na slavna vremena te o legendama koje su prisutne na našem prostoru. Pred vama je priča o postanku Kruševca.

Za svoju prestonicu, Lazar je odabrao grad Kruševac na reci Rasini, najbogatiji i najplodniji deo tadašnje srpske države. Ušuškan među obroncima planina Mojsinja, Jastrepca, Kopaonika, Željina i Goča, Kruševac je svojim geografskim i strategijskim položajem bio idealno mesto za odbranu grada, te je knezu omogućavao ostvarenje vojnih planova.

Pretpostavlja se da je Kruševac podignut u periodu između 1371. i 1377. godine. Najbolji graditelji užurbano su radili na izgradnji. Utvrđenje je bilo okruženo visokim zidovima, s osmatračkim kulama i mostovima koji su podizani noću i u slučaju opasnosti. Nakon nekoliko godina izgradnje, Kruševac postaje veliki kulturni i privredni centar, vojno i državno središte Lazareve Srbije.

Arheolozi smatraju da se glavna kapija tvrđave nalazila na severnoj strani pored Kule i da je, prema legendi, na ovom mestu kneginja Milica zaustavljala braću Jugoviće i molila ih da jedan ostane sa njom u Kruševcu. Uzalud je sklapala ruke oko vrata jednom po jednom bratu, nijedan nije želeo da prihvati sestrinu molbu i knežev blagoslov da ostanu kraj nje. Svesni svoje dužnosti prema domovini, narodu i caru, nisu želeli da budu strašljivci i da se tako osramote pred družinom. Čast je bila vrednija od života, a junačka smrt na bojištu put do večnog pamćenja po dobru.

„Idi, sestro, na bijelu kulu;

A ja ti se ne bih povratio,

Ni iz ruke krstaš barjak dao,

Da mi care pokloni Kruševac.”

U narodnim pesmama opevan je mnogo više nego bilo koja druga prestonica. Nazivan je belim i šarenim gradom, skrovitim mestom i gradom kod Morave. Postoji puno teorija kako je Kruševac dobio ime, a istraživači navode da je nastalo zbog uspešnog gajenja krušaka, po vrsti kamena koji nosi naziv krušac ili po ruševinama starog grada na kom je sagrađen. Turski naziv bio je inspirisan redovima crnog i belog kamena od kojih je utvrđenje bilo sazidano, pa su mu dali ime Aladscha Hissar što je značilo šaren-grad.

Nedaleko od dvora, Lazar je sagradio crkvu Lazaricu u slavu svog prvorođenog sina i posvetio je arhiđakonu Stefanu, patronu dinastije Nemanjića. U knjizi „Tragovi o knezu Lazaru”, autor Žika Marković kaže da „Kruševac bez Lazarice nije grad”, i da je ona „ispovedaonica Srba pred dolazećim zlom i zahvalnost za svako dobro”. Izgrađena je kao prototip Moravske arhitektonske škole i pripada grupi pridvornih, odnosno prestonih crkava. Vreme izgradnje nije precizno utvrđeno, ali se smatra da je bilo u periodu od 1375. do 1380. godine. Veruje se da ju je sagradio čuveni Rade Borović, poznatiji kao Rade Neimar.

Obrazovanje se sticalo uglavnom u okviru crkve. Lazar je bio pismen i veliki ljubitelj knjiga. Pretpostavlja se da je imao veliku biblioteku u kojoj su se prepisivale i prevodile svetovne knjige. Kruševac, glavni centar tadašnje Srbije, bio je skrovište za veliki broj umetnika, naučnika i izbeglica sa Svete Gore…

Nastaviće se….

Jovana Aksentijević