Izložba Srpski vojnici umrli u Holandiji 1917-1919

Za sada je identifikovan 91 srpski vojnik koji je preminuo u Holandiji u periodu 1917-1919, a istraživanje stručnjaka koje je predstavljeno danas u Narodnom muzeju u Kruševcu, zajedno sa izložbom, neposredno svedoči i o razmerama strahota Prvog svetskog rata i o zaboravljenim sudbinama naših ljudi

Ambasador Holandije Juts Reintjes, otvarajući postavku u okviru manifestacije Muzeji za 10 i 17. Evropske noći muzeja podvukao je da su tokom celog projekta u kojem je aktivno učestvovalo predstavništvo ove zemlje, otkrivene bliske veze između dva naroda i otkrivene priče o neverovatnim ljudima.

Jedna od takvih dolazi iz Gornjeg Milanovca.

– Tražila sam potomke vojnika koji su iz Gornjeg Milanovca ili okoline, na osnovu podatka da su četiri vojnika umrla od posledica španskog gripa po završetku Prvog svetskog rata – napominje Ana Jelić, kustoskinja Muzeja rudničko-takovskog kraja.  – Dobili smo podatke samo za jednog vojnika, Sretena Rajičića. Sačuvan je članak u holandskim novinama “Tabantija” iz januara 1919. gde se spominje sahrana ovih vojnika uz najveće počasti. Nadalje smo došli i do publikovane dopisne karte koju je Drago Rajičić poslao svojim sestrama Milici i Ljubici u periodu dok je i sam bio u zarobljeništvu. Saznali smo i da postoji pismo u vlasništvu Zprice Jelače, praunuke Đorđa Vukosavljevića, u kome Drago Rajičić spominje da je njegov brat peminuo u Hoandiji. Uz sve ovo, nađena je i fotografija iz bolnice u Roterdamu 1919. godina, gde smo na osnovu drugih fotografija identifikovali Rajičića.

Istraživanje je upravo tako išlo: od fotografije do fotografije, od imena do imena. No, prvi korak nismo napravili mi, već Holanđani. Tačnije, autor Fabijan Vendrig, koji je otpočeo istraživanje i zajedno sa svojom suprugom Tanjom Vendrig, našef porekla, profesorkom engleskog jezika i prijateljem Džonom Stinenom otpočeo rekunstruisanje istorije.

– Bio sam prvi put u Srbiji 2004. godine, i video sam da su ljudi u gostoljubivi i fini prema strancima – napominje Fabijan Vendrig. – U Zapadnoj Evropi postoji loša slika o srpskom narodu zbog ratova u Jugoslaviji. Počeo sam čitam o Balkanu i Srbima i 2012. godine video spomenik u Garderenu sa imenima srpskih vojnika. Pomislio sam, zašto ne bismo istražili njihovo poreklo. Istraživali smo u holandskim i srpskim arhivama i tako došli do imena 91 srpskog vojnika, među kojima je 36 čija imena nisu na obeležju.

Dopunjeno dvojezično izdanje publikacije tri autora, “Srpski vojnici umrli u Holandiji”, koju prati izložba autora Ane Jelić i Nenada Karamijalkovića, kustosa-etnologa, nastalo je kao rezultat istraživačkog rada u okviru projekta koji su podržali Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije, Muzej rudničko–takovskog kraja, Ambasada Kraljevine Holandije u Beogradu i Udruženje potomaka ratnika 1912–20, Požarevac.

– Sto godina nakon Versajskog mirovnog sporazuma, široj javnosti malo je poznata činjenica da je jedan broj srpskih zarobljenika boravio u neutralnoj Holandiji, kao i da je njih stotinak preminulo i pokopano na holandskom državnom tlu – napominju istraživači.

– Na Reformatorskom groblju u Garderenu, u regiji Veluve, nalazi se spomenik sećanja na srpske vojnike preminule od posledica španskog gripa 1919. Na spomeniku je ispisano 29 imena srpskih vojnika umrlih u Garderenu, 21 vojnika koji je umro u Najmegenu i njih 14 koji su umrli u Enshedeu. Spletom različitih okolnosti, posmrtni ostaci srpskih vojnika su 1938. godine, a u dogovoru sa vladom Kraljevine Jugoslavije, prebačeni u mauzolej u Jindrihovicama, u Češkoj, gde se i danas nalaze.

Želja autora, kako je istaknuto, jeste da se “rekonstrukcijom istorijske priče pomenutih vojnika, preko dvojezične publikacije i dvojezične dokumentarne izložbe, oda poštovanje vojnicima i njihovim potomcima te da se, na taj način, njihova imena otrgnu od zaborava”.

Tekst i foto: I.R.