Ženska strana istorije – Jelena J. Dimitrijević, književnica, svetska putnica, borkinja za prava žena

Srpska književnica i svetska putnica Jelena J. Dimitrijević ostala je upamćena po velikom doprinosu u borbi za prava žena. U svojim delima, centralno mesto posvetila je ženi, njenim osećanjima, problemima i položajem u društvu i porodici. Putopis „Pisma iz Niškog harema” svrstao ju je i predstavio u istoriji srpske književnosti kao prvu autorku koja je napisala i objavila prozno delo.

Jelena je rođena 1862. godine u Kruševcu, u kom je živela do devete godine. Bila je najmlađe od desetoro dece u porodici trgovca Nikole i majke Stamenke, ćerke Milojka iz Aleksinca, nahijskog kneza, okružnog sudije i jednog od vođa srpskog naroda u ratovima za oslobođenje.

Foto: jelenajdimitrijevic.wixsite.com

Nakon preseljenja u Aleksinac, Jelena je slobodno vreme provodila u raskošnoj biblioteci svog rođaka. Očaranost je bila toliko očita da je na poklon, umesto devojačkih sitnica, često dobijala knjige. Veliko porodično imanje i vlastelinski život omogućili su joj da još u detinjstvu, uz dobro obrazovanje, stekne lepe manire.

Zbog povrede oka, nije mogla da nastavi školovanje na Višoj ženskoj školi u Beogradu, ali je, ne obazirujući se na savete lekara, nastavila marljivo da čita i radi na usavršavanju svog obrazovanja. Tradicionalno vaspitanje i sredina, u kojoj je živela kao devojka, sprečavali su je da se posveti pisanju i pokaže svetu talenat. Nakon udaje za artiljerijskog potporučnika srpske vojske Jovana Dimitrijevića, 1881. godine, odlazi u Niš u kome će, uz povremene prekide, živeti narednih sedamnaest godina.

Znala je više evropskih jezika, a u Nišu, u kom se združila sa muslimankama, javlja se njeno interesovanje za orijentalni svet, te počinje da uči turski jezik. Na brojnim putovanjima dobila je priliku da sazna dosta toga iz života žena druge vere, koje nisu bile poznate javnosti. Upoznavši se sa tradicionalnim životom turskih žena, haremima i političkim okolnostima u kojima su živele, shvatila je težinu njihovog položaja.

Kako Biljana Dojčinović i Jelena Milinković navode u zborniku radova „Čitate li Jelenu Dimitrijević”, najlepše svedočanstvo o prilici da sazna mnogo toga iz života žena druge vere je knjiga „Pisma iz Niša o haremima” iz 1897. godine, „u kojoj se turski izrazi i turski jezik prepliću sa srpskim kao svedočanstvo posebnog osećanja razumevanja i zajedništva”.

Počela je da piše veoma rano i svoje radove objavljivala je u mnogim časopisima. Njene pesme, pripovetke, romani, putopisi, reportaže i novinski članci bavili su se životom žena koje su se, sputane kulturom, običajima i prostorom u kom žive, borile za svoja građanska prava i jednakost.

Prvu zbirku poezije „Pesme I” (Jelenine pesme) objavila je u Nišu 1894. godine. Knjiga je izazvala veliku pažnju, pa se za Jelenu govorilo da je Turkinja koja je, pobegavši iz harema, promenila veru. Zbirka je dobila velika priznanja, a zbog smelog pisanja sevdalijskih pesama, autorku su poredili sa grčkom pesnikinjom Sapfo.

Foto: jelenajdimitrijevic.wixsite.com

Godine 1898, Jelena se sa mužem seli u Beograd, u kom je živela do kraja života. Svoj feminizam protkala je na osoben način, kroz humanitarni rad u mnogim ženskim društvima, aktivno se boreći za emancipaciju i prava žena. Bila je najmlađa članica „Podružine ženskog društva” u Nišu, član književnog odbora beogradskog lista „Domaćica”, a poznate su i njene aktivnosti u Kolu srpskih sestara. Učestovala je u osnivanju almanaha „Vardar”, bila je član „Društva srpskih književnika”, a u toku Balkanskih ratova radila je kao bolničarka. Nakon muževljeve smrti na frontu, 1915. godine, više se nije udavala.

Tema romana „Nove”, objavljenog 1912. godine u Srpskoj književnoj zadruzi, bila je status Turkinja u Solunu pre Mladoturske revolucije. U njemu je govorila o neophodnosti boljeg života i obrazovanja žena. Nakon Prvog svetskog rata, Jelena odlazi na godinu dana u Ameriku i tada nastaje putopis važne istorijske vrednosti „Novi svet ili U Americi godinu dana”, čije središnje mesto zauzima emancipacija žena.

Na put oko sveta, književnica kreće u svojoj 64. godini i obilazi mnoge zemlje poput Palestine, Sirije, Libana i Egipta, u kom upoznaje poznatu feministkinju Hodu Šavari. Tom putovanju posvećen je deo putopisa „Sedam mora i tri okeana”. Svoje putovanje nastavila je posetom Indiji, gde se susrela sa Tagorom, a zatim produžila u Japan, Kinu i na Cejlon, o kome govori u drugom delu putopisa.

O susretima sa istaknutim ljudima, novostečenim prijateljima i iskustvima, koje je dobila upoznajući različite načine života, verno je pisala u svojim brojnim putopisima: „Pisma iz Soluna” (1918), „Pisma iz Indije” (1928), „Pisma iz Misira” (1929), „Novi svet ili U Americi godinu dana” (1934) i „Sedam mora i tri okeana. Putem oko sveta” (1940).

Ordenom Svetog Save petog reda odlikovao ju je kralj Aleksandar Obrenović 1896. godine, a 1928. godine, na inicijativu Udruženja jugoslovensko-ruskih studenata, prilikom proslave 35. godina njenog rada, za doprinos kulturi i književnosti, humanom radu i borbi za ženska prava i emancipaciju, dobila je javno priznanje.

Umrla je 22. aprila 1945. godine u Beogradu. Iako su Jelenina dela prevođena i na strane jezike, nakon smrti, interesovanje za njen književni opus počinje da opada. Nepravedno zapostavljeni, skoro svi njeni literarni radovi ostali su na svojim prvim izdanjima, koji su bili objavljeni još za života književnice. Brojne antologije izostavile su njeno ime, a tek se u novije vreme pojavilo značajnije interesovanje za njen život i knjiženi rad.

Jovana Aksentijević

Naslovna foto:  jelenajdimitrijevic.wixsite.com

O projektu

Kroz projekat “Kruševac – ženska strana istorije“, redakcija lista GRAD i portala KruševacGrad želi da poboljša razumevanje i vidljivost doprinosa žena Kruševca u različitim društvenim oblastima i različitim epohama, da predstavi žene koje su kroz istoriju dale doprinos razvoju grada. Žene u politici, od prve vladarke Srbije, do prve gradonačelnice Kruševca, značajne naučnice, sportistkinje, umetnice, glumice, privrednice, pokretačice društvenih promena, osnivačice udruženja i organizacija, učesnice u oslobodilačkim ratovima, ali i karakteristike doba u kome su živele i prepreka sa kojima su se suočavale, biće teme medijskih sadržaja našeg projekta. Ideja je da upravo ovim projektom doprinesemo vidljivosti i boljem razumevanju doprinosa žena razvoju Kuševca kroz istoriju, da dodatno promovišemo postignuća žena te da na neki način podstaknemo žene današnjice da inspiraciju za svoj postignuća dobiju od svojih pretkinja.

Projekat je, u okviru Konkursa za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja, finansijski podržao Grad Kruševac.