Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Stari ikonostas Saborne crkve Svetog Đorđa

Deo stalne postavke Narodnog muzeja Kruševac od 2020. godine je stari ikonostas crkve Svetog Đorđa, koga su 1903. godine izradili slikari Živko Jugović i Kruševjanin Milan Milovanović. Ugovor za izradu ikonostasa zaključen je 5. februara 1903. godine. Na drvenim pregradama ikonostasa izveden je u duborezu biljni ornament, naročito bogat oko prestonih ikona. Na ikonostasu su očuvane prvobitne ikone do danas. Iako je ugovorom za izradu ikonostasa angažovan jedan živopisac, u slikarstvu ikonostasa stilski se jasno razlikuju dve celine. Postoji velika razlika u stilu između gornjih i prestonih ikona. To je Pavla Vasića navelo na zaključak da su to radovi dvojice slikara. Sve upućuje da su gornje ikone rad Živka Jugovića, a prestone ikone verovatno Milana Milovanovića. Milovanović je verovatno radio ikone za crkvu Svetog Đorđa po svršetku Akademije u Minhenu, po svoj prilici u leto 1903. godine.

Priređuje: istoričar Ognjen Milićević

Kako piše istoričarka umetnosti Milica Rožman u svom članku „Ikonostas Saborne crkve Svetog Đorđa“, ugovor za izradu ikonostasa zaključen je 5. februara 1903. godine, pošto je prethodno tadašnji episkop niški Nikanor Ružičić zatražio da se izrada ikonostasa crkve Svetog Đorđa poveri slikaru Živku Jugoviću. Prema ugovoru, Živko Jugović je trebao da izradi 19 ikona i dve velike prestone ikone Svetog Đorđa i Svetog Jovana Krstitelja. Ikonostas je izrađen u vizantijskom stilu.

Stari ikonostas crkve Svetog Đorđa

Ikonostas crkve Svetog Đorđa u Kruševcu predstavlja tip visoke pregrade, koncipovane u tri zone. Elementi pregrade nose secesijsko obeležje. Polja ikonostasa flankiraju stubovi sa kapitelima, a dekorativni elementi, dveri i polja sadrže bogatu secesijsku dekoraciju. Duborezni delovi su pozlaćeni. U hrišćanskoj simbolici zlato označava božansku svetlost i Gospodnju slavu. Na oltarskoj pregradi u zoni sokla su smeštene dekorativne parapetne ploče izvedene u duborezu i pozlaćene. U koncepciji ikonostasa ističu se carske dveri. Krila carskih dveri podeljena su u dva dela. Prvi deo čine ikone sa predstavom Blagovesti, dok je druga zona dekorisana sa parapetnim pločama koje sadrže pozlaćenu floralnu i vegetabilnu ornamentiku. Carske dveri završene su medaljonima sa pratećim ikonama, koji flankiraju vegetabilnu i floralnu dekoraciju na kojoj počiva zlatni krst.

Prestone ikone

Niz prestonih ikona započinje ikonom Bogorodice sa Hristom i ikonom Isusa Hrista koji blagosilja, a u desnoj ruci drži Jevanđelje. Jugovićevo vraćanje na starija rešenja, najverovatnije je poteklo iz Rusije, u kojoj se tih godina obnavljala srednjovekovna ikonografija.

Ikona patrona hrama Svetog Velikomučenika Georgija nalazila se na pilastru sa severne strane, dok se na južnoj strani nalazila ikona Svetog Jovana Krstitelja.

Na severnim vratnicama prikazan je arhangel Gavrilo, a na južnim Bogorodica. U okruglim medaljonima postavljenim na dverima, prikazane su dopojasne figure Svetog jevanđelista Mateja i Jovana. Na severnim dverima nalazi se kompozicija arhangela Mihaila. Na južnim dverima je prikazan Sveti arhiđakon Stefan.

U prazničnom delu ikonostasne pregrade, bile su prikazane scene iz ciklusa Velikih praznika. Centralna ikona bila je Vaskrsenje Hristovo, a severno i južno od nje nalazile su se ikone sa predstavama Vaznesenja, Rođenja, Krštenja i Preobraženja Gospodnjeg. Ikonostasna pregrada završavala se Krstom sa raspećem, a sa strane su se nalazila dva medaljona na kojima su bili prikazani Bogorodica i Jovan Bogoslov. Gornje zone ikonostasne pregrade uklonjene su iz hrama tokom 2016. godine.

Ovako koncipiran slikani program ikonostasne pregrade odgovarao je liturgijskim potrebama. Ovaploćenjem i Vaskrsenjem Hristovim otvorena su vrata neba, koja simbolično predstavlja oltar.

Crkva Svetog Đorđa prvi put je živopisana 1903. godine. Po mišljenju Pavla Vasića, prestone ikone su delo kruševačkog slikara Milana Milovanovića, a ikone gornjih zona ikonostasne pregrade rad su slikara Živka Jugovića.

Biografija umetnika

Živko Jugović rođen je u Čačku 15. marta 1855. godine. Kao pitomac mitropolita Mihaila odlazi u Kijev, u Sergejevsku i Pečersku lavru, da uči ikonopis 1873. Iste godine prelazi na Akademiju u Moskvi koju pohađa do 1876, kada odlazi na školovanje u Italiju, gde januara iste godine stupa u rimsku akademiju vile Mediči. Kasnije prelazi u Veneciju, gde se zanimao za dela vizantijskih i grčkih ikonopisaca. Godine 1880. upisuje se na Akademiju u Minhenu, na kojoj se školuje do 1883, kada se vraća u Srbiju. Radio je kao nastavnik crtanja u kragujevačkoj gimnaziji, a od 1889. godine, do svoje smrti 1908, radi u beogradskoj realci. Slikao je ikonostase u Jagodini i Kruševcu.

Ikonostas Saborne crkve Svetog Đorđa nesumnjivo je njegov najznačajniji rad.