Na godišnjicu rođenja Stanislava Biničkog: Šta se može videti od nasleđa slavnog kompozitora i u dane epidemije

Dani Stanislava Biničkog (1872 – 1942) koji se tradicionalno održavaju u Jasici, rodnom mestu slavnog kompozitora, biće održani u avgustu, kada to epidemiološke prilike dozvole, ali se zato i u vanrednim okolnostima na godišnjicu njegovog rođenja 27. jula i 100 godina od nastanka beogradske operske scene otvorene prvom srpskom operom, “Na uranku”, čiji je autor, vredi podsetiti na koji način Kruševac čuva dragoceno nasleđe porodice Binički i gde sve ono može i da se pogleda

Legat Stevana Binčkog (1840-1903), koji je bio komandant Treće pontonske čete stacionirane kraj Kruševca i sina, kompozitora Stanislava deo je stalne postavke Narodnog muzeja u Kruševcu i može se pogledati i u dane epidemije, naravno uz obavezno nošenje zaštitne maske i dezinfekciju na samom ulazu. Tu se mogu videti originalni notni zapisi marša “Na Drinu”, koji su konzervirani pre 5 godina, sa autentičnim komentarima samog autora na marginama, kao i deo originalnih zapisa pesama od 1887-1893, rukopis „Mijatovke“. Na fotografijama je zabeleženo i buđenje jugoslovenstva po osnivanju Kraljevine SHS, kroz serije koncerata orkestra Kraljeve garde, kojim diriguje Binički lično.

Izvod iz crkvene knjige rođenih, kao i autentična stranica iz arhive Crkve Svetog Prokopija, gde je Stanislav Binički kasnije i kršten, a koja i danas postoji u Jasici, takođe je deo izloženih elemenata iz Legata. Ono što se, na žalost, ne može videti je 19 odlikovanja koja su iz  misteriozno nestala iz muzeja 2003. godine, samo četiri godine nakon što ih je ovoj ustanovi kulture darivao unuk kompozitora Milivoje Josifović.

Mimo muzeja, nasleđe Biničkog čuva se u samoj Jasici, gde je Binički živeo do svoje treće godine. U zgradi osnovne škole, koja nosi njegovo ime, rođen je kompozitor, tu je u vreme službovanja Stojana Biničkog bila kasarna.   

Svake godine se cveće polaže na spomen-ploču postavljenu na školskoj zgradi. Ime Biničkog nosi i hor, jedna ulica na teritoriji Kruševca, a Crkva Svetog Prokopija gde je kršten kompozitor još uvek postoji u selu. Upravo se u porti ove bogomolje tradicionalno održavala Likovna kolonija kao deo umetničke manifestacije.

– Planirali smo nastup solista opere Narodnog pozorišta, koji bi izvodili kompozicije Stanislava Biničkog, ali će se to nadam se, održati u avgustu – kaže za Kruševacgrad Lidija Užarević, predsednica KUD “Stanislav Binički”, koja takođe neguje sećanje na čuvenog kompozitora i ima više od 300 dela nastalih tokom godina održavanja likovne kolonije.

– Manifestacija je trebalo da bude posvećena 100-godišnjici opere koja je otvorena izvođenjem prve srpske opere “Na uranku”.

Tačno pre jednog veka osnovana je Opera Narodnog pozorišta u Beogradu, a jednočinka “Na uranku”,nastala po libretu Branislava Nušića, izvedena je pod dirigentskom  palicom samog autora kompozicije. Ostalo je zabeleženo da je glavnu žensku rolu Stanke, imala glumica Desanka Đorđević, a muška-Redžep, bila je poverena tada mladom glumcu Dobrici Milutinoviću. Davne 1936. godine, sam Stanislav Binički osvrnuo se u intervjuu na ovu izvedbu, ali i na nastanak samog muzičkog dela. Binički se prisetio da je libreto počeo da traži 1899. godine kada se vratio sa studija u Minhenu.

– Trebalo je osigurati saradnju jednog našeg pesnika, ali nikako nisam mogao da pronađem čoveka od pera koji bi se primio tog zadatka, koji je našim pesnicima izgledao veoma nepopularan. Naime, čije će se ime spominjati u javnosti – pitali su me pesnici – ako delo stekne priznanje? Razume se, odgovarali su oni sami, samo ime kompozitorovo, a pesnik biće samo “sporedna ličnost”. Teško je dakle, bilo naći pesnika koji bi se “žrtvovao” za zajedničku stvar” –ispričao je novinarima Binički.

– Kritika je bila podeljena. Bilo je priznanja, a bilo je i prigovaranja. Raspoloženje neka vam ilustruje “duhovita” dosetka jednog kritičara, koji je lansirao sledeću mudrost među publikom: “U našega Staše, čuješ malo Vagnera, malo tamburaše…” 

Staša je, inače, bio nadimak Stanislava Biničkog, koji je, međutim, bi vrlo ohrabren reakcijom same publike koja je delo veoma srdačno primila. Muzički segementi iz prve srpske opere, uz to, postale su vrlo popularni: “Kad bi znala Dilber Stano” i “Tamo za gorom”, redovno su naručivali boemi po beogradskim kafanama. 

Tek, bio je to početak srpske opere, čiji je pravi život krenuo izvođenjem “Madam Baterflaj”, a na sceni su sve do 1924. godine, kada je Binički smenjen sa mesta direktora izvedena 22 operska dela. Ostatak biografije velikog umetnika je poznat: bio je upravnik Državne štamparije u Beogradu sve do penzionisanja, što se dogodilo ubrzo nakon što je odlikovan Ordenom Svetog Save.

I.R.