Na današnji dan: Zakon o rudarstvu despota Stefana Lazarevića

Na današnji dan, 29. januara 1412. godine despot Stefan Lazarević, sin kneza Lazara i knjeginje Milice, proglasio je Zakonik o rudnicima, poznat i kao Novobrdski zakonik. To je zbirka zakona , a smatra se da njegova formulacija datira još iz 1390. godine. Ovaj pravni dokument, jedinstven u srednjovekovnoj Srbiji, ima značajnu pravnu i istorijsku vrednost, prevazilazeći okvire srpske nacionalne baštine.

Zakonik se sastoji ne samo od zakona koji regulišu rudarstvo već i od zakonskih odredbi koje se odnose na uređenje života u Novom Brdu, poznatom i kao Statut Novog Brda. U to vreme, Novo Brdo je bilo najveći rudnik na Balkanskom poluostrvu.

Originalni tekst Zakonika o rudnicima sačuvan je u nekoliko kasnijih prepisa, od kojih je najznačajniji ilustrovani prepis iz XVI veka. Ovaj prepis otkriven je 1959. godine kada je poklonjen Srpskoj akademiji nauka i umetnosti, a danas se čuva u Arhivu SANU. Ovaj dokument pruža uvid u pravne norme i propise koji su bili važni za regulisanje rudarstva, ali i za organizaciju života u Novom Brdu tokom vladavine despota Stefana Lazarevića.

Prvi deo Zakonika, sastavljen od 51 člana, detaljno je obuhvatao propise koji su se odnosili na ključne aspekte rudarske proizvodnje. Ovi članci su obuhvatali pravo na provetravanje i prevođenje vazduha kroz tuđe rovove, odnose u vezi sa probnim kopovima i rudnicima, zakup okana, alata i mašina, rešavanje sporova koji bi nastajali tokom eksploatacije rude, osnivanje rudarskih družina, kao i pitanja kupoprodaje rudarske opreme i druga relevantna područja. Ovaj deo Zakonika bio je usmeren na obezbeđivanje nesmetane rudarske proizvodnje, osiguravajući kontinuirani rad u rudnicima i topionicama.

Drugi deo Zakonika predstavljao je gradsko pravo Novog Brda za vreme vladavine despota Stefana Lazarevića. Sastojao se od 22 člana koji su propisivali različite aspekte gradskog života, uključujući globe, takse, visinu tih globa i njihovu raspodelu među gradskim vlastima, nadležnost sudova, uređenje trga, obaveze prodavaca, utvrđivanje najviših cena različitih roba poput mesa, drveta, kože, tkanina i zanatskih proizvoda. Takođe, članovi su regulisali pitanja vezana za položaj katolika, obaveze vođenja knjiga o promenama u vlasništvu nad nekretninama te prava i dužnosti građana Novog Brda. Ovaj deo Zakonika imao je za cilj uspostavljanje reda i pravne strukture u gradskom okruženju tokom tog perioda.

T.S