Manastir Rođenja Svetog Jovana Krstitelja u Makrešanu

-Tu tiho kuca srce istorije-

Na par kilometara od Kruševca, u prelepim šumovitim predelima na obroncima Mojsinjske gore, poznate kao „Mala Srpska Sveta Gora”, gde se Južna i Zapadna Morava spajaju u Veliku Moravu, nalazi se manastir Rođenja Svetog Jovana Preteče. Preteča Gospodnji, Sveti Jovan Krstitelj, rođen je šest meseci pre začeća Sina Božijeg, Isusa Hrista. Roditelji njegovi, prvosveštenik Zaharija i majka Jelisaveta, bili su pobožni i blagočestivi ljudi. Ostarivši, dugo su molili Boga da im podari dete. Prezreni od ljudi, uporni u svojoj molitvi, izmoliše od Boga željeno dete. Tu radosnu vest objavi svešteniku Zahariji arhangel Božiji Gavrilo. I rodi starica Jelisaveta sina – proroka, Svetog Jovana, Preteču Gospodnjeg. Svetinja je osnovana u 14. veku, kada su monasi Sinaiti (isihasti) došli u državu kneza Lazara. I danas traje njena obnova.

Piše: Ognjen Milićević

U području kruševačke kotline retko su sprovođena arheološka istraživanja. U selu Globoderu vršena su arheološka istraživanja praistorijskih humki (grobova) na lokalitetu Ivlje, i u selu Makrešane na lokalitetima Jazbine i Ornice. Zaštitna arheološka istraživanja vršena su i na višeslojnom lokalitetu Konopljara u selu Čitluku. Velika iskopavanja Lazarevog grada iznela su na videlo mnogobrojne nalaze iz praistorije (vinčanski period i vatinska kultura), mnoštvo primeraka rimskog novca kao i figurinu rimskog cara.

Praistorijski lokalitet Jazbine i Ornice u Makrešanu

Istočno od Kruševca izdvaja se potez zapadno i severno od Makrešana. Tokom 2019. ispitni su lokaliteti Ornice i Jazbine u Makrešanu, koji je magistralnim putem i prugom odeljen od poteza Staro groblje u brdu iznad Makrešana. Tu je, nadomak ušća Rasine u Zapadnu Moravu, pronađena praistorijska gradina (utvrđeni grad). Arheolozi su na ovom mestu pronašli veliku količinu praistorijske keramike. Najstariji sloj pripada starčevačkom periodu, drugi je iz perioda eneolita (Bubanjska i Kostolačka kultura), a najmlađi je iz prelaznog perioda iz bronzanog u gvozdeno doba, kao i keramika starijeg gvozdenog doba. Lokalitet je u velikoj meri uništen prilikom trasiranja železnice i puta Kruševac- Stalać. Karakteristični su sudovi, jako razgrnutog trbuha i uvučenog oboda, a nalaženi su pored otvorenog ognjišta, zajedno sa mnoštvom životinjskih kostiju.

Tokom istraživanja 1984. godine, otkrivena je površina od rečnih oblutaka i lomljenog kamena koji su grupisani na podlozi od nabijene zemlje i šljunka. Konstatovano je da je reč o manjoj nekropoli ravnih grobova. Otkrivena je i jedna urna sa ostacima pokojnika koja se čuva u Narodnom muzeju Kruševac. Pored urne pronađena je keramika koja pripada kulturi starijeg gvozdenog doba.

Nalazi rimskog novca

Za arheologe antičare položaj Makrešana je izuzetno zanimljiv, jer je tu nekada prolazio rimski put. Prema lokalnoj legendi, most preko Zapadne Morave u antici se nalazio na području nizvodno od ušća Rasine u Moravu, na početku Mrzeničke klisure. Možda su nekakav trag tog prelaza nalazi keramike na desnoj obali Rasine, baš kod njenog ušća u Zapadnu Moravu, na potezu zvanom Sastavci.

Rim se učvrstio u Podunavlju tek negde u vreme Avgustove vladavine (27. p. N. E do 14. n. E) i pohoda rimskog legata Kornelija Lentulusa. Lentulus tada zida utvrđenja na području Srbije.

Iz predela zvanog Staro selo u Makrešanu potiče slučajan nalaz ostave rimskog srebrnog novca iz 3.veka: Julije Domne, Karakale, Filipa I, Trajana Decija i Trebonijana Gala.

Lokalitet Duga njiva u Makrešanu

Na lokalitetu Duga njiva u Makrešanu ističu se nalazi dva primerka novca cara Gracijana (375-383), koji je rođen u Sirmijumu (današnja Sremska Mitrovica). U Gracijanovo doba pravoslavlje je postalo službena religija u Carstvu. Car Gracijan je zabranio sve paganske kultove u Rimu, i naredio je da se iz rimskog senata ukloni oltar boginje Pobede, 382. godine. Zabranio je arijancima (jereticima) da vrše božiju službu. Episkop Ambrozije Milanski je tada u Sirmijumu utvrdio pravoverje nasuprot arijanstvu, pa ga je napala jedna devojka. Sutradan je umrla, i narod je to shvatio kao Božju kaznu, što je pomoglo suzbijanju arijanskog učenja. On je sastavio blagodarstvenu molitvu Tebe Boga hvalimo.

Najzanimljiviji nalazi sa lokaliteta Duga njiva su kasnoantički privezak u obliku amfore i bronzana omega fibula. Narodni muzej Kruševac poseduje zanimljivu zbirku novca iz 4. veka koji je pronađen na ovom lokalitetu. Prilikom obrade zemlje meštani Makrešana skoro uvek pronađu poneki novčić.

Praistorijski lokalitet Branik i Tursko groblje u Dedini

U selu Dedina otkriven je praistorijski lokalitet Branik. Tu su, pored keramike pronađene i ogromne količine kremenog materijala, kao da je reč o pravoj fabrici kremenih alatki. U Dedini se nalazi i lokalitet Tursko groblje, uz put Kruševac- Stalać. Ovde je pronađeno koplje iz kasne antike, kao i manji kvadratni kameni stub- greda. Na jednoj strani ovog objekta uklesana su dva hrišćanska simbola. Reč je o Hristovom monogramu HI- RO i šematskom prikazu ribe. Riba je hrišćanski simbol od najranijih vremena jer njeno ime IHTIS nosi poruku ISUS HRISTOS SIN SPASITELj. Ovo svedoči o tome da je na ovom prostoru bilo hrišćana. Sigurno je ovaj kraj obilazio apostol Tit (saputnik apostola Pavla), šireći Jevanđelje među neznabošcima. Zajedno sa Svetim apostolom Pavlom, Sv. Apostol Tit je ostao upamćen kao apostol Balkana i Hercegovine. U Dedini je otkriven i deo pancirne košulje u srednjovekovnom grobu na nepoznatom lokalitetu, koji se čuva u Narodnom muzeju Kruševac.

Ostaci srednjovekovnih naselja pronađeni u Starom Trsteniku, Stopanji, Vučaku, Cerovi, Čitluku, Dedini, Makrešanu, Malom Šiljegovcu, Kaoniku, Sušici, Šancu, Srnju i na lokalitetu Staro lojze u Jasici pokazuju da su se naselja u Srbiji u srednjem veku podizala na mestima gde su postojala naselja još u praistoriji.

Legende o Makrešanu

Prilikom selidbe sa prostora današnje Dedine u Bivolje, jedan mladić se usprotivio toj odluci. Želeo je da se izdvoji od sveta i sam sebi pronađe mesto za život. Takvo ponašanje mladića razbesnelo je njegovog oca koji mu je, pokazujući kamenito brdo današnjeg Makrešana, rekao: „Mare ti ćeš meni gore na krš, pa onda gore možeš da krešeš koliko ti je volja, a meni nećeš da krešeš i da me brukaš!”. Mladić je poslušao očev „savet” i otišao na krš, na čijim je poljanama sagradio sebi kuću. Nakon nekog vremena, u taj nepristupačan predeo počeli su da se naseljavaju i drugi stanovnici. Pretpostavlja se da je selo dobilo ime u čast svojeglavog sina kome je otac u besu uputio reči: „Mare gore na krš pa kreši”.

Milutin R. Jugović je zabeležio da su za vreme turskog ropstva sela uglavnom naseljavala hrišćani, koji su se sklanjali od turskog zuluma i gradili bogomolje na nepristupačnim mestima. U Makrešane, koje je bilo čisto srpsko selo, jedne noći je došao putnik i upitao: „Ljudi, koji su to naseljenici?”. Kako prvi put nije čuo, upitao je ponovo i dobio odgovor: „Ma, kršćani, čoveče, zar ne čuješ”. Veruje se da je od reči „Ma, kršćani”, uz nestajanje slova „ć”, selo dobilo današnje ime.

Stare priče pominju i Turčina koji je upozoravao na krš Belo Brdo: „Ma krš, tu je najopasnije, tu žive zajedno kaluđeri i hajduci”. I dan danas se od meštana može čuti da svoje selo zovu Makrš.

Otkrivanje svetinje

Manastir Rođenja Svetog Jovana Krstitelja osnovan je u srednjem veku za vreme vladavine kneza Lazara. Najverovatnije su svetinju podigli neki od monaha- tihovatelja (Sinaita) koji su se podvizavali na ovom mestu. Hram je spaljen za vreme Turaka. Vekovima se sa kolena na koleno prenosilo predanje da se na ovom mestu nekada nalazio manastir.

Posle Prvog svetskog rata, solunski ratnik Stanoje Milošević usnio je san o mestu prvobitne crkve. Bio je jako bolestan od tuberkuloze, pa je došao na mesto gde se sada nalazi manastir. Kopali su i našli kamen (polomljeni deo palionika iz srednjeg veka). Na ovom mestu dešavala su se razna čuda. Taj kamen nije sa ovih prostora i nema ga u Mojsinjskim planinama. Stanoje Milošević je crkvu pronašao kada je imao 25- 26 godina. Tada se iscelio od tuberkuloze i živeo je 90 i više godina.

Obnova hrama

Meštani su na ovom mestu 1970. godine podigli malu crkvu i pomoćnu zgradu. Godine 2000. u manastir stiže prvi monah, otac Simeon. Tada je počela izgradnja današnjeg konaka.

Nakon njegovog upokojenja, 2009. godine, u manastir po blagoslovu tadašnjeg Episkopa niškog Irineja dolazi sadašnji starešina, otac Jakov. Otac Jakov je zamonašen 1995. godine u Hilandaru na Svetoj Gori. Pre dolaska u Makrešane, 11 godina je proveo na Staroj planini u manastiru Rođenja Presvete Bogorodice u Visočkoj Ržani.

Zbog slabih temelja stara crkva je počela da se urušava. Ubrzo je započeta izgradnja novog hrama na temeljima starog. Hram se obnavlja i zida uz pomoć donacija.

Manastir je dobio struju, 2010. godine, zahvaljujući tadašnjem direktoru Elektrodistribucije Kruševac Dragoljubu Raičeviću. Tokom obnove manastir je dobio bunarsku vodu i podignut je novi konak. U okviru konaka, godine 2015, napravljen je paraklis posvećen Svetom apostolu Jakovu bratu Gospodnjem, prvom episkopu jerusalimskom.

Godine 2019. zahvaljujući resornom ministarstvu i direktoru Kancelarije za vere Mileti Radojeviću obezbeđena je finansijska podrška od pola miliona dinara za nasipanje puta, koji je bio gotovo neprohodan kada padne kiša ili sneg.

Po blagoslovu Njegovog Visokopreosveštenstva Mitropolita i Arhiepiskopa kruševačkog G. Davida privodi se kraju izgradnja velelepnog hrama u moravskom stilu od kamena peščara iz Brajkovca. Crkva će spolja biti ukrašena rozetama i drugim ukrasima u kamenu oko vrata i prozora.

Pokraj manastira se na Ivanjdan (7. jula) održava tradicionalna kulturna manifestacija „Vrelo Svetog Jovana”, koju organizuje MZ Makrešane, Uprava manastira Svetog Jovana i Udruženje pesnika Srbije- PoezijaSRB sa sedištem u Kruševcu.

Manastir Rođenja Svetog Jovana Krstitelja pripada Eparhiji kruševačkoj, a hramovna slava obeležava se na Ivanjdan, 7. jula. Druga slava obeležava se 5. novembra na praznik Svetog apostola Jakova, brata Gospodnjeg. Liturgija se služi nedeljom i praznikom.

Prošlost jeste deo naše budućnosti, zato treba da je negujemo. Negujući naše vrednosti ići ćemo ka svetloj budućnosti. U suprotnom, ne piše nam se dobro. Vreme uvek to pokaže.