Ženska strana istorije: Kneginja Milica i njene ćerke – vladarke, književnice, obrazovane žene

Kneginja Milica ostala je upamćena ne samo kao žena kneza Lazara već i kao žena koja je vodila Srbiju nakon Kosovske bitke, u trenutku kada je zemlja bila razorena i okružena neprijateljima. Iako se u javnosti najviše zna o njenoj i Lazarevoj najmlađoj ćerci, Oliveri, koja je takođe važila za mudru, obrazovanu i razboritu ženu, vladarske sposobnosti imala je i Mara, koja je bila udata za Vuka Brankovića, dok je Jelena, zbog svoje borbenosti i mudrosti, u istoriji ostala upamćena kao jedna od najomiljenijih žena iz vladarskih porodica.

Prema rodoslovu, Milica je pripadala svetorodnoj nemanjićkoj dinastiji. Po predanju, rođena je 1335. godine u srpskoj srednjovekovnoj tvrđavi na Hisaru (Prokuplje), a njen otac Vratko, ugledni vojskovođa cara Dušana, bio je potomak Vukana, Nemanjinog prvorođenog sina. Lazara je upoznala na dvoru cara Dušana, gde je često boravila. Venčali su se 1353. godine i izrodili su osmoro dece, među kojima je bilo pet ćerki.

Foto: kultura.rs

Istorijski izvori govore da su, nakon što je u Kosovskoj bici srpski narod izgubio kneza i veliki deo vojske, zemljom zavladali jad i beda, i da je, u nemirna i teška vremena, kada je zemlja bila opkoljena neprijateljima, bez mogućnosti da se brani, Milica preuzela upravljanje državom. Sinu Stefanu vlast je predala 1393. godine, ali je, i nakon zamonašenja, u funkciji savladarke ostala aktivna do svoje smrti 1405. godine.

Milica je, zauzevši mesto svog muža, uzela ulogu vladara, zaštitnika porodice i naroda, a zbog hrabrosti i mudrosti, opisana je kao „mužastvena“, što je, za ženu tog vremena, bila najveća pohvala.

Ugled joj je, kako je zabeleženo, porastao jer je u periodu nakon bitke, morala da odbrani pravo svoje dece na nasleđe. Njen primarni zadatak bio je da se sačuva podrška vlastele, a najveća opasnost pretila je od Vuka Brankovića, koji je sa njenom ćerkom Marom imao sinove Grgura, Đurađa i Lazara.

Naime, Vuk je očekivao da ima udela ili da njegov sin Grgur, koji je bio punoletan i stariji od Stefana, polaže pravo na nasleđe svog dede po majci. Vodeći se time, deo vlastele stao je na stranu Brankovića, a crkva i turski sultan Bajazit su, u raspletu tog sukoba, imali ključne uloge.

Crkva je stala na stranu Lazarevih sinova, a značajna je bila kanonizacija kneza Lazara, nakon koje su Stefan i Vuk osnažili svoje pravo na presto. Miličina uloga bila je od izuzetnog značaja u borbi za pravo na nasledstvo očeve države i priznavanje Stefana za legitimnog naslednika i vladara.

Milica je, nakon Stefanovog preuzimanja vlasti, primila monaški postrig u crkvi Presvete Bogorodice u Ljubostinji i dobila ime Jevgenija. U manastiru se nastanila zajedno sa monahinjom Jefimijom, ali je, zastupajući svoje sinove, nastavila da aktivno učestvuje u političkom životu Srbije.

Olivera, najmlađa ćerka

Najmlađa od pet ćerki kneza Lazara i kneginje Milice bila je Olivera, za koju se pretpostavlja da je rođena oko 1376. godine. Ona je, nakon Kosovske bitke, kao izraz vazalne pokornosti i zalog mira, poslata u harem Bajazitu. Sultanu, kod koga je provela 12 godina, odvela su je braća, Stefan i Vuk, a narod je, prema predanju, njen put posuo laticama ruža, slaveći je i žaleći u isto vreme. Prozvali su je Despina i bila je jedna od četiri šerijatske supruge.

Foto: fb stranica KneginjaMilica/PrincessMilicaofSerbia/MilicaSerbskaя

Ostalo je zapisano da je Olivera imala značajan položaj u haremu i veliki uticaj na Bajazita, što je omogućilo da porodicu i Srbiju delimično zaštiti od daljeg stradanja. To što je sultan dozvolio da zadrži svoju veru, značajno je doprinelo da se smanji pritisak na Srpsku pravoslavnu crkvu.

Bajazit i Olivera zarobljeni su nakon što je, u bitki kod Angore 1402. godine, tatarski han Tamerlan porazio tursku vojsku. Sultan Bajazit je, osramoćen i ponižen, izvršio samoubistvo, a Olivera je, uz pomoć brata Stefana, uspela da se izbavi iz zarobljeništva.

Sve nevolje je dostojanstveno preživela. Vratila se sestri Jeli i bratu Stefanu, kojima je bila veliki oslonac. Olivera se nije ponovo udavala i nije imala potomaka. Ne zna se gde je sahranjena, a pretpostavlja se da je preminula nakon 1444. godine.

O životima Mare, Dragane, Jelene i Teodore

Knez Lazar i kneginja Milica, za razliku od Nemanjića, nisu ostavlili rodoslovno stablo u manastirima, pa se o redosledu, kojim su se njihova deca rađala, ne može sa sigurnošću govoriti. Zna se da je Mara bila najstarija, a Olivera najmlađa ćerka.

Zabeleženo je da su deca odrastala i vaspitavana na dvoru te da je njihovom dobrom obrazovanju, pored najboljih učitelja, doprinela monahinja Jefimija.

Srbija je udajom Miličinih i Lazarević kćerki i stvaranjem prijateljskih odnosa sa drugim zemljama, sticala uticajne saveznike te osigurala podršku za neizbežan sukob sa Turcima.

Godina rođenja Mare, njihove prve ćerke, nije poznata, a prema predanju ona je bila lepa i obrazovana žena. Sa Vukom Brankovićem, venčala se oko 1371. godine i imali su trojicu sinova. Nakon Kosovskog boja došlo je do sukoba između Brankovića i Lazarevića, jer su Mara i Vuk očekivali da njihov sin Grgur, koji je tada bio punoletan i stariji od Stefana, polaže pravo na Lazarevo nasleđe.

Mara je, posle Vukove smrti, skupivši skriveno blago, od Bajazita uspela da povrati izgubljenu zemlju. Đurađ i Grgur postali su turski vazali, a ona je, kao suverena vladarka, uspešno upravljala Vukovom zaostavštinom. Umrla je 1425. godine, ali se ne zna gde je sahranjena.

Dragana je, prema podacima do kojih su došli pojedini istraživači, bila druga ćerka. Ime je dobila po svojoj tetki, starijoj Lazarovoj sestri. Pretpostavlja se da se, najverovatnije 1386. godine, udala za Aleksandara, sina bugarskog cara Šišmana. Nakon što su 1393. godine Turci osvojili Trnovo ona je, sa ostatkom carske porodice, pala u ropstvo. Bajazit ih je, pod uticajem Olivere, oslobodio i poklonio im oblast oko Crnog Mora. Njena sudbina nakon 1396. godine, kada se poslednji put pominje, nije poznata.

U periodu između 1366. i 1371. rodila se Jelena, poznata i kao gospođa Lena, koja je zbog svoje borbenosti i mudrosti u istoriji ostala upamćena kao jedna od najomiljenijih žena iz vladarskih porodica. Dobro obrazovanje stekla na dvoru roditelja, imala je veliku biblioteku i bavila se književnošću. U „Goričkom zborniku”, koji je Jela poklonila svojoj zadužbini na Gorici, ostala su sačuvana njena tri pisma upućena duhovniku Nikonu Jerusalimcu, nastala oko 1440. godine. Udavala se dva puta. Za Đurđa II Stracimirovića Balšića, zetskog i primorskog gospodara, udala se 1386. ili 1387. godine. Imali su sina Baošu III.

Jelenine diplomatske osobine došle su do izražaja 1403. godine kada je, ostavši udovica, morala da vlada u ime maloletnog sina i sačuva državu od brojnih neprijatelja. Ostala je upamćena kao uporna, hrabra i rodoljubiva žena, koja je zračila energijom i dobrotom. Sa Mlecima se, kako bi odbranila Zetu, borila pet godina.

Foto: knjizenstvo.etf.bg.ac.rs

Njen drugi brak bio je politički ugovoren sa poznatim humskim vojvodom Sandaljem Hranićem. Venčali su se krajem 1411. godine, a udovica je drugi put postala 1435. godine. Pre toga, 1421. godine, umire joj sin Baoša. Poput svojih predaka obnavljala je crkve i manastire, a 1440. godine je, kraj ruševina crkve Svetog Đorđa, podigla crkvu Svete Bogorodice na malom ostrvu Beški (Brezovica, Gorica), na jugozapadnoj obali Skadarskog jezera. Preminula je 1443. godine i sahranjena je u svojoj zadužbini.

O Teodori, koja je bila četvrta ćerka po starini, poznato je malo detalja. Pretpostavlja se da se oko 1378. godine udala za mačvanskog bana i ugarskog palatina Nikolu Gorjanskog Mlađeg te da nije imala dece i da je živela kratko.

Jovana Aksentijević

Naslovna fotografija: kultura.rs

________________________________________________________________________________________

O projektu

Kroz projekat “Kruševac – ženska strana istorije“, redakcija lista GRAD i portala KruševacGrad želi da poboljša razumevanje i vidljivost doprinosa žena Kruševca u različitim društvenim oblastima i različitim epohama, da predstavi žene koje su kroz istoriju dale doprinos razvoju grada. Žene u politici, od prve vladarke Srbije, do prve gradonačelnice Kruševca, značajne naučnice, sportistkinje, umetnice, glumice, privrednice, pokretačice društvenih promena, osnivačice udruženja i organizacija, učesnice u oslobodilačkim ratovima, ali i karakteristike doba u kome su živele i prepreka sa kojima su se suočavale, biće teme medijskih sadržaja našeg projekta. Ideja je da upravo ovim projektom doprinesemo vidljivosti i boljem razumevanju doprinosa žena razvoju Kuševca kroz istoriju, da dodatno promovišemo postignuća žena te da na neki način podstaknemo žene današnjice da inspiraciju za svoj postignuća dobiju od svojih pretkinja.

Projekat je, u okviru Konkursa za sufinansiranje projekata proizvodnje medijskih sadržaja, finansijski podržao Grad Kruševac.