Todorova kula i srednjevekovni grad Stalać

U okviru Rasinskog okruga, u opštini Ćićevac, nalaze se ostaci srednjevekovnog grada Stalaća. Utvrđeni grad je podignut od strane kneza Lazara Hrebeljanovića na obroncima Mojsinjskih planina, 2,5 kilometara južno od sastava Zapadne i Južne Morave, zarad kontrole i odbrane prilaza srpske srednjevekovne prestonice

Iako se na osnovu pronađenih arheoloških ostataka može utvrditi da je na području Stalaća bilo organizovanog života još iz doba neolita, naselje se prvi put pominje u istorijskim dokumentima početkom 11. veka. Pod nazivom Istanglangan, Stalać se prvi put javlja u hrisovulji vizantijskog cara Vasilija II Bugaroubice 1019. godine.

Zbog strateškog položaja gde je grad omogućavao kontrolu puteva u pravcu zapada, knez Lazar Hrebeljanović je podigao tvrđavu na ostacima antičkog grada, što se zaključilo na osnovu arheoloških istraživanja. Stalać kao utvrđenje se prvi put pominje u ravaničkoj povelji kneza Lazara 1377. godine. Takođe se spominje i 1395. u povelji knjeginje Milice manastiru Sv. Pantelejmonu u Svetoj Gori.

Od nekadašnjeg utvrđenog grada su ostali samo jedan solidno očuvani zid i ostaci donžon kule koja nozi naziv Todorova kula.

Kula je ovaj naziv dobila po Todoru od Stalaća, koji se pominje u narodnoj pesmi “Smrt vojvode Prijezde” zajedno sa svojom dragom, Jelicom. U pesmi njih dvoje doživljava tragičan kraj, jer su skočili u Južnu Moravu, koja je tada tekla ispod same kule kako ne bi pali u ruke Turcima.

Istorijski izvori sa druge strane navode da se Todor najverovatnije zatvorio u samoj kuli odakle se sa svojom četom branio. Smatra se da su Todora i njegove saborce Turci ubili i spalili u samoj donžon kuli. Od tada se ova kula u Stalaću naziva Todorovom kulom.

Takođe i Konstantin Filozof navodi da se prilikom pohoda turskog sultana Muse 1413. godine prema Kruševcu, kod Stalaća istakao velikom hrabrošću jedan od vlastelina despota Stefana, koji je sa svojim ljudima izgoreo prilikom odbrane grada.

Nakon turskog razaranja, srednjovekovni grad Stalać je izgubio prethodni strateški značaj, pa se više ne pominje u turskim i ugarskim izvorima.

Poslednjih godina, pokrenute su razne inicijative i prikupljanje sredstava za rekonstrukciju tvrđave koja zauzima četiri hektara zemlje. Za navedene projekte zaslužno je lokalno udruženje građana Todor od Stalaća.

N. L.