Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Uniforma srpskog vojnika M1908 sa početka Velikog rata

Srbija je, držeći korak s vojnim velesilama, među prvima „prekrojila” vojničku uniformu. Srpska sivomaslinasta uniforma M1908 bila dosta bolja od austrougarskih plavih uniformi koje nisu imale nikakvo maskirno svojstvo. Propis o uniformi srpske vojske, donet 1908. godine, definisao je model uniforme M1908, koji je bio karakterističan za sliku srpskog vojnika kroz sve ratove vođene u drugoj deceniji 20. veka

Odeća vojnika sastojala se iz šajkače (šapke), šinjela, bluze, čakšira, čizama, cokula (opanaka) i ostalih delova uniforme (torbica, opasač, uprtača, čuturica, fišeklije).

Šajkača

Uvedena u srpsku vojsku Kneževine Srbije 1870, ostala je sastavni deo uniforme i Ukazom iz 1908. godine, s tim što nije zadržala izvornu, plavu boju, već je i ona postala sivomaslinasta. Time je učinila svakog srpskog ratnika prepoznatljivim na bojnim polju.

Šajkača je bila od čoje sivomaslinaste boje, sa duplim preklopcem, koji je ušiven za donju ivicu šajkače do suncobrana, a slobodni krajevi spreda su zasečeni i zakopčavali su se kopčama. Preklopci su mogli biti i postavljeni. Na prednjem kraju šajkače prišiven je suncobran presovan od kože slične boji kao šajkača.

Šapka narednika i podnarednika

Narednici i podnarednici svih rodova vojske i struka mogli su imati i šapku, koja je kroja kao i za oficire, od sivomaslinaste čoje, sa bortom i gornjom ispuskom od čoje, od koje su i latice na bluzi, i kokardom bez kraljevog monograma.

Šinjel

Šinjel je bio sa dvorednim kopčanjem, dužine do polovine listova. Na desnoj naramenici nalazio se pomoćni kaišić koji je služio za nošenje puške. Naramenice i valjci isti su kao i kod bluze. Šinjel je postavljen u rukavima i do struka, postavskim platnom.

Vojnici su mogli da podignu šinjel i zakopčaju ga sa stražnje strane kako bi oslobodili noge i lakše se kretali pri ubrzanom maršu.

Bluza

Vojnička bluza, koja je bila jednostavnog kroja, po boji kragne, koja je bila podignuta, razlikovala se od rodova – crvena je obeležavala pešadiju, plava konjicu, crna artiljeriju, mrka sanitetsku službu, borda inženjeriju. Kragne artiljerije i inženjerije bile su od kadife, a ostale od obojene čoje.

Bluza, se kopča sa sedam skrivenih dugmadi, na sebi je imala našivena četiri džepa, od kojih su gornja dva imala trokraki preklop. Kroj te vojničke bluze potiče iz 1860, a zbog svoje jednostavnosti i praktičnosti zadržao se, uz manje izmene, sve do 1941. godine.

Pantalone

Pantalone, koje su bile iste boje i od iste čoje kao i bluza, bile su široke u bokovima, a sužene pri dnu.

Obuća

Kod većeg dela srpske vojske na nogama su se nosile cokule, čizme (konjica) ili opanci, u kombinaciji s uvijačima koji su štitili vojnike tokom hladnih dana. Cokule su izrađene od viksledera i po utvrđenoj mustri. Opanci i kaiševi izrađeni su od štavljene kože, a nose se kad se naredi.

Čizme su nosili samo pojedini roodovi vojske: poljska, haubička i konjička artiljerija (kod gradske i brdske artiljerije samo oni koji vrše službu na konju), konjica, pontoniri i vozari. Čizme su dosezale do ispod kolena na 80 mm. Imale su meke sare, a gornja ivica je bila ravna. Čizme su bile od viksledera.

Ostali delovi uniforme

Sastavni deo uniforme bila je i torbica, najčešće od platna, u kojoj su vojnici nosili različite potrepštine, ali i čuveni vojnički hleb tain.

Problemi u snabdevanju odećom

Srbija je iz Balkanskih ratova izašla kao pobednica, državna teritorija i broj stanovnika su znatno uvećani ali tokom rata je deo ratnih zaliha bio istrošen, pre svega municija. Povećanjem broja stanovnika je porastao i broj vojno sposobnih, tako da je Srbija sa novim krajevima mogla da prikupi i do milion vojnika koje trebalo obući opremiti i naoružati.

Kako bi se obezbedila izrada uniformi osnovane su Oficirske zadruge, na čiji razvoj je uticao i napredak tekstilne industrije, posebno fabrike čoje podignute na Karaburmi, koja je od nastanka poslovala s vojskom. Međutim, i pored postojanja Zadruge, Srbija, osiromašena prethodnim ratovima, nije mogla da obezbedi dovoljan broj uniformi za sve vojnike, tako da je jedan deo srpskog vojničkog stroja u rat ušao u narodnoj nošnji sa šajkačom na glavi. I pored toga što je proizvodnja uniformi M1908 nastavljena u domaćim fabrikama sve do oktobra 1915, kada je počela Trojna invazija na Srbiju, sve vreme se osećala njena nestašica.

Prilikom mobilizacije 1914, većina vojske je dobila standardne uniforme M1908 ali za trećepozivce ih nije bilo u dovoljnom broju pa su mnogi ostali u civilnoj odeći. Nije bilo ni dovoljno obuće za celu vojsku pa su naručeni opanci kao alternativa.

Ognjen Milićević

Foto: Vikipedija