Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Reljef sa predstavom Helija- Sola u kočijama i posvetom Asklepiju

– Ključaonica kulturno-istorijskog blaga – šta čuvaju kruševački depoi –

Deo stalne postavke Narodnog muzeja Kruševac je još jedan vredan artefakt – reljef sa predstavom Helija – Sola (boga Sunca) u kočijama i posvetom Asklepiju (bogu medicine u antičkoj grčkoj mitologiji). Očuvani fragment prikazuje deo nogu i ogrtača božanstva koje upravlja kočijom sa upregnuta dva (biga) ili četiri konja (kvadriga). Ispod reljefne predstave uklesan je natpis na grčkom jeziku: „Herodot (daruje ovu ikonu) bogu Asklepiju Dorskom za (ispunjen) zavet.“

Priređuje: Ognjen Milićević, istoričar

U sklopu antičke zbirke arheološkog odeljenja Narodnog muzeja Kruševac nalaze se reljefni votivni spomenici izrađeni od mermera, olova i terakote. Nijedan spomenik nije pronađen prilikom arheoloških istraživanja, nego svi spadaju u red slučajnih nalaza. Od mermera su izrađena dva fragmentovana spomenika koji potiču sa istog lokaliteta – Mogile u mestu Nozrine, kod Aleksinca. Na ovom nalazištu su, još krajem XIX veka, u tumulu pronađena dva kamena sarkofaga, luksuzni bronzani sud, bronzana glava, keramika i srebrni novac rimskog cara Marka Aurelija (161 – 180).

O značaju ovog mesta u antičkom periodu svedoče i drugi nalazi, poput fragmentovanog nadgrobnog spomenika, kamene statuete lava, arhitektonskih ostataka i tumula koji je u središtu imao grobnu konstrukciju sačinjenu od opeka. Celokupnu priču o značaju lokaliteta u Nozrinu kompletiraju nalazi otkriveni početkom III milenijuma. Reč je o fragmentovanim rimskim votivnim spomenicima koji su, po svemu sudeći, pripadali svetilištu razorenom u vreme kada rano hrišćanstvo odnosi pobedu nad kasnoantičkim kultovima (IV vek).

U svom članku „Votivni reljefni spomenici iz antičke arheološke zbirke Narodnog muzeja Kruševac“, arheolog kustos Narodnog muzeja Kruševac dr Ljubiša Vasiljević obrazlaže da su dva fragmentovana reljefa solarnih božanstava, otkriveni prilikom vađenja gline na mestu zvanom Grobljište, možda identičnim sa lokalitetom Mogile.

Reljef sa predstavom Helija – Sola u kočijama i posvetom Asklepiju (očuvana donja polovina) sastoji se od dva fragmenta koji se uklapaju i prikazuju Helija – Sola, poistovećenog sa Apolonom, u kočijama. Širina reljefa iznosi oko 20 cm, najveća očuvana visina 17 cm, a debljina ploče je 3,5 cm.

Očuvani deo reljefa prikazuje deo nogu i ogrtača božanstva koje vozi kočiju sa dva točka od kojih se desni, sa šest paoca, vidi na predstavi. Ispred kočiju propinju se predstave konja, preciznije jednog iza koga se vide još tri noge, što može da asocira na to da božanstvo vozi bigu ili, što smatramo verovatnijim, da je na ovaj način, umetnik predstavio kvadrigu sa četiri konja (Piroj, Eos, Eton i Flegon). Uočljiv je i vrh njuške jednog konja.

Ispod reljefne predstave uklesan je natpis sa imenom dedikanta Herodota i posvetom na grčkom jeziku. Način pisanja, sa korišćenjem većeg broja ligatura, što predstavlja uticaj rimske epigrafike na grčku, ukazuje da je natpis nastao u kasnoantičkom periodu (verovatno IV vek). Klasični filolog Žarko Veljković dao je predlog razrešenja teksta natpisa koji glasi: „Herodot gospodu Asklepiju Dorskom posvećuje ovu stelu razrešavajući se na taj način svog zaveta“. Budući da je natpis posvećen Asklepiju, zaštitniku lekarske veštine, Apolonovom sinu, možemo pretpostaviti da je povod za njegovo posvećivanje bilo čudesno ozdravljenje za koje se dedikant zahvaljivao Apolonu i Asklepiju.

Kult Helija- Sola

Helije ili Helios, (grčki Helios, latinski Sol) je, u grčkoj mitologiji, bog Sunca, sin titana Hiperiona i njegove žene Teje. Rimski bog Sol vuče poreklo od Helija, a počeo se razlikovati od njega u II ili III veku pre nove ere, pod uticajem istočnih kultova (mitraizma).

Helios je stanovao na istočnoj obali Okeana, u zlatnom dvoru, iz koje je, svako jutro, izlazio sa zlatnim kočijama u kojima su bila upregnuta četiri krilata konja, i u njima je putovao preko nebeskog svoda. Svojim zracima je obasjavao zemlju i davao joj svetlo, toplotu i život. Pred smiraj dana se uvlačio u zapadne vode Okeana. Tamo ga je čekala druga zlatna kočija koja ga je vraćala na istočnu obalu, u njegovu palatu, a sledećeg jutra ponavljao je svoje putovanje.

Imao je zlatnu kosu i krunu od sunčevih zraka. Bio je bistro oko Zevsa, onaj koji je sve video i sve čuo. Voleli su ga svi bogovi, ljudi, životinje i biljke. Jedino ga nije voleo bog podzemnog sveta Had, a Helije, znajući da nije dobrodošao gost u podzemno carstvo i sam je izbegavao susret sa njim.

Roda, kćerka boga mora Posejdona, bila je žena Helija. Po njoj je ostrvo Rodos dobilo ime, jer je Helije, svojoj ženi iz morskih dubina izvukao ostrvo na poklon, jer, za nju na svetu ništa nije ostalo kada su bogovi delili vlast i posede. Upravo zbog toga, Helija su na Rodosu posebno poštovali, mada kult boga sunca nije imao isto značenje kao kod Egipćana i u zemljama bliskog istoka.

Ime Heliopolis nosile su kultne građevine i gradovi koji su poštovali boga sunca – Egipatski grad Onuu ili Bealbeku kod Feničana.

Foto: Vikipedija