Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Predmeti i fotografije kruševačkih humanitarnih, sportskih i pevačkih društava

– Ključaonica kulturno-istorijskog blaga – šta čuvaju kruševački depoi –

Kruševac spada u gradove Srbije koji su početkom 20. veka imali najbrojnija udruženja: Kolo srpskih sestara, Društvo Kneginje Ljubice, Pevačko društvo Car Lazar, Humanitarno udruženje Ženska podružina, Zanatsko pevačko društvo Obilić, Sokolsko društvo, Kruševačka okružna banka… Na humanitarnom polju isticao se i angažman Crvenog krsta, osnovanog krajem 19. veka. U Narodnom muzeju Kruševac čuvaju se predmeti i fotografije udruženja koja su postojala u našem gradu sa prelaza iz 19. u 20. vek

Priređuje: Ognjen Milićević, istoričar

Kolo srpskih sestara

Najstarije i najpopularnije humanitarno udruženje bilo je Kolo srpskih sestara, koje se naročito istaklo u Balkanskim i Prvom svetskom ratu negujući ranjenike u kruševačkoj gimnaziji. Na ideju o osnivanju ženskog udruženja sa ciljem jačanja nacionalne svesti vezane za oslobođenje porobljene braće, kako one na jugu, pod turskom vlašću, tako i one na severu i zapadu, pod austrougarskom vlašću, te pomoć ugroženima, bez obzira na nacionalno i versko opredeljenje, došla je Nadežda Petrović, koja je sredinom 1903. vodila razgovore sa Delfom Ivanić. Svoju ideju Nadežda je izložila u kući svog oca Mite Petrovića, gde je okupila viđenije građane, mahom supruge javnih radnika.

Osnivačka skupština udruženja je održana na Veliku gospojinu, 15/28. avgusta 1903, u sali restorana Kolarac, pred oko tri hiljade žena. U to vreme na osnivanje ženskih udruženja nije se gledalo blagonaklono, zbog neopravdane nepoverljivosti na rad žena uopšte. Za prvu predsednicu Kola je izabrana Savka Subotić, koja je važila za umnu ženu, velikog zagovornika nacionalne slobode vojvođanskih Srba u Austrougarskoj, sa velikim iskustvom na polju afirmacije srpskog nacionalnog identiteta i humanitarnog rada. Za potpredsednicu je izabrana Delfa Ivanić, a za sekretaricu Nadežda Petrović. Ime je udruženju dao Branislav Nušić, a prva Pravila Kola srpskih sestara napisali su Branislav Nušić i Ivan Ivanić, 1907. Ivan Ivanić je predlagao, da se društvo nazove ili „Društvo srpskih sestara“ ili „Kolo Srpkinja“, a Nušić je od ta dva imena sastavio „Kolo srpskih sestara“. Postojalo je 167 odbora ovog društva.

Kolo srpskih sestara je u Kruševcu osnovalo prvo dečije zabavište, 1922. godine. Svojim prilozima ovo udruženje podiže i Žensku zanatsku školu.

Društvo kneginje Zorke i Ženska podružina

Ideja za formiranje društva Kneginje Zorke ponikla je prvo među mladim Beograđankama. Najviše je bila zaslužna za osnivanje društva Mica N. Jovanović. Društvo je organizovano 17 marta 1924. prvo u Beogradu, a zatim 20 juna 1925. na Cetinju. Društvo je osnovalo pododbore širom zemlje. Do 1934. odenule su 10.000 dece i otvorilo škole širom zemlje. Ovo društvo imalo je svoj pododbor i u Kruševcu koji se istakao u brizi za vaspitanje dece, učenjem stranih jezika…

Slično dobrotvorno udruženje osnovano je 1892. godine i ostalo je upamćeno pod nazivom Ženska podružina. Cilj podružine bio je narodno prosvećenje, a ovo udruženje je u Kruševcu otvorilo Žensku radničku školu. U školi se učilo o higijeni, priređivane su izložbe ženskih ručnih radova sa humanitarnim ciljevima.

Društvo Kneginja Ljubica

Odbor gospođa Kneginja Ljubica je bilo patriotsko i humanitarno društvo, osnovano 30. januara 1899. godine, sa osnovnim zadatkom da putem dobrovoljnih priloga pomaže srpske crkve i manastire u Staroj Srbiji i Makedoniji. Društvo je osnovala Mileva Vulović zajedno sa Dafinom Protić, Milevom Konstantinović, Katarinom Spasić, Jelenom Stokić, Darinkom Lešjanin, Savkom Panić i Danicom Solarević. Po osnivanju formirani su i pododbori po Srbiji.

Bilo je među članicama društva i lekarki koje su tokom Prvog svetoskog rata preuzele upravljanje rezervnim bolnicama, jer su svi lekari bili mobilisani. Članice Društva su prikupljale, šile i prosleđivale Crvenom krstu i bolnicama preobuku i rublje za ranjenike, sanitetski materijal, posteljinu. Šile su i ratne zastave koje su slale dobrovoljcima kao svoj dar. Društvo Kneginje Ljubice imalo je u Kruševcu svoju pevačku grupu čiji je prihod korišćen u dobrotvorne svrhe.

Društvo ugursuza, baksuza i namćora

Kruševljani su imali i neka društva nastala među „meraklijama“ za kafanskim stolom, sa humanističkim ciljevima i humorističkim motivima. Najatraktivnije je bilo Društvo ugursuza, baksuza i namćora osnovano 1929. u nekada čuvenoj gradskoj kafani Takovo. Osnivački kor činili su Miodrag Drenovac i Branko Pavlović, rentijeri, Vlada Valjarević i Milorad Matejević kafedžije, Dobra Minić, advokat, Miladin Urošević, trgovac, Marko Puzić, poslastičar, Rade Krstić, voskar i Dragoslav Bajić, mesar.

Sastajali su se na svoju „slavu“, deveti tornik po Božiću, po narodnom verovanju najbaksuznijem danu u godini, kada se maler tera šegom i veseljem. Pravila su nalagala da članovi ne smeju međusobno da razgovaraju i da se smeju, a leđima su se okretali ne samo za kafanskim stolovima već i za vreme igre u kolu. Prekršioci su uplaćivali kazne u kasice. Društvo je materijalno pomagalo siromašnim đacima.

Društvo ugursuza, baksuza i namćora tradicionalno svake godine na Vrbicu uručuje poklone deci.

Sokolsko društvo

Steva Todorović je u Beogradu na inicijativu svojih učenika osnovao Prvo srpsko društvo za gimnastiku i borenje, 1857. godine. Po nastavnom planu koji je nosio naziv „Raspored predmeta za muške i ženske osnovne škole i uputstvo kako će se predavati”, koji je donet Zakonom od 17. septembra 1871. uvedeno je obavezno telesno vežbanje u sva četiri razreda osnovnih škola, a Ukazom ministra prosvete u Srbiji je fiskultura postala obavezan predmet u srednjim školama 1878/1879. godine. Fizičko vaspitanje su tada propagirali oficiri, često u ulozi nastavnika, koji su u tu svrhu obučavani na posebnim kursevima.

Osnivanje velikog gimnastičkog društva za decu i omladinu, sa centrom u Beogradu i ograncima u većim gradovima Srbije predložio je dr Vladan Đorđević. Tako je 1882. osnovano Prvo beogradsko društvo za gimnastiku i borenje, a u narednih desetak godina su osnivana društva u mnogim gradovima Srbije. Vojislav Rašić, koji je imao prilike da se upozna sa radom prvog češkog gimnastičkog društva, predložio je da se beogradskom društvu doda naziv „Soko”, pa je društvo 1892. ponelo naziv Beogradsko gimnastičko društvo Soko. Iste godine Rašić je osnovao Beogradsko gimnastičko društvo Dušan Silni. Na predlog zaštitnika oba društva, princa Đorđa Karađorđevića i Jozefa Šajnera, starešine Češke sokolske zajednice, ova dva društva su se ujedinila u Savez srpskih sokolskih društava Dušan Silni na Cveti, 1908 godine.

Nakon svesokolskog sleta u Pragu 1907. godine, na kome su prisustvovali i delegati iz Kraljevine Srbije, Ministarstvo prosvete Kraljevine Srbije je uputilo zahtev sokolskoj opštini u Pragu, da pošalje svoje „prednjake” (članove osposobljene da obučavaju druge), koji bi u Srbiji širili sokolske ideje i radili na fizičkom vaspitanju. Devetorica prednjaka su iz Praga došli u Srbiju 1911. godine i bili su raspoređeni u Beograd, Valjevo, Kragujevac, Kruševac, Niš, Pirot, Požarevac, Užice i Šabac.

Sokolski dom podignut je u Kruševcu 1928, a srušen je uoči proslave šest vekova Kruševca, 1971. godine. Danas se na tom mestu nalazi spomenik knezu Lazaru. U Kruševcu je postojao i Sokolski orkestar (1930), hor (1931), pozorište (1932) i lutkarsko pozorište (1933).

Najznačajnije sokolske manifestacije su bili sokolski sletovi. Njihov cilj je bio da se kroz telesno vežbanje obeleži masovnost sokolskog pokreta.

Pevačka i ostala društva

Između dva svetska rata, u Kruševcu je postojalo čak šest horova. Najstarije pevačko društvo bilo je Car Lazar. Osnovano je davne 1870. na inicijativu sveštenika Stevana Petrovića- Belog. Izdvajanjem iz ovog društva nastalo je Zanatlijsko pevačko društvo Obilić, 1911. godine.

Radi zaštite interesa mladih esnafskih činovnika davne 1894. osnovana je Kruševačka trgovačka omladina. Usled naraslih potreba i razvoja trgovine 1903. godine osnovana je Škola trgovačke omladine, a 1939. Trgovačka akademija.