Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Nalazi sa Konopljare, Bedema i Ukose

Brojna arheološka nalazišta iz perioda gvozdenog doba u Kruševcu i okolini dokazuju da je, na ovom prostoru, mnogo pre dolaska Rimljana, postojalo više naselja. Nalazi koji su u njima pronađeni svedoče o zavidnoj ekonomskoj moći zajednica koje su ovde obitavale od 10. do 5. veka pre Hrista (starijeg i mlađeg gvozdenog doba) do antike. Materijalni ostaci sa većine ovih lokaliteta najčešće su poklanjani Narodnom muzeju Kruševac od strane nalazača ili su prikupljani prilikom obilaska terena

–  Ključaonica kulturno-istorijskog blaga – šta čuvaju kruševački depoi –

Priređuje: Ognjen Milićević, istoričar

Arheološki lokalitet „Konopljara“ u selu Čitluk

Nalazište „Konopljara“ smešteno je na obali Zapadne Morave, u selu Čitluku nedaleko od Kruševca. Na ovo nalazište naslanja se i lokalitet Lazarev grad u Kruševcu, odakle potiče nekoliko nalaza iz kasnoantičkog perioda.

Arheološka iskopavanja lokaliteta „Konopljara“ u selu Čitluku kod Kruševca iznela su na svetlo dana jasne arheološki dokumentovane ostatke antičkih naselja u dolini Zapadne Morave. Ovde je pronađeno nalazište sa kontinuitetom od duboke praistorije (neolita- Starčevo) do srednjeg veka. Najintenzivniji arheološki sloj na „Konopljari“ datira se u prelazni period iz bronzanog u gvozdeno doba.

U antičkom sloju ovog nalazišta pronađeno je pet rimskih fibula iz prvog i drugog veka Hristove ere, kao i tri krstoobraznefibule iz druge polovine četvrtog veka. Među brojnim nalazima na ovom kasnoantičkom lokalitetu izdvaja se nalaz dela zlatne ogrlice, sa kukicom za zatvaranje i 10 šupljih zlatnih perlica proširenih u sredini, što je karakteristično za 4. vek. Iz istog perioda potiče i grob pronađen tokom iskopavanja na „Konopljari“. U grobu se, pored gvozdenog noža, nalazio i deo bronzane kopče, bronzani ukras, jezičak u obliku amfore i bronzani dlet sa dva ukršteno postavljena vrha iz 4. veka. Tokom istraživanja na „Konopljari“ je pronađeno 190 komada rimskog novca i keramike, uglavnom iz 4. veka. Preovladava novac cara Konstantina I (324- 337) i njegovih naslednika, kao i careva Valensa i Valentinijana (kovanja do 378. godine, vremena gotske invazije). Naselje je najverovatnije uništeno tokom invazije Gota.

Zaštitna arheološka istraživanja sproveli su na ovom lokalitetu arheolozi Narodnog muzeja Kruševac od 1994. do 1996. godine. Na lokalitetu je tada otkriveno 126 grobova. U njima su pronađeni tipični grobni prilozi: narukvica, naušnice, brojanica sa antičkim novčićem. Nekropola se može datovati u vreme od 11. do kraja prve polovine 13. veka. Oko grobova su otkriveni ostaci stambenih objekata iz 9. i 10. veka. Do prekida života na lokalitetu najverovatnije dolazi sredinom 13. veka, tokom vladavine kralja Uroša I Nemanjića (1243- 1276) i čuvene mongolske invazije.

Arheološko nalazište „Bedem“ kod Maskara

Nalazi se na oko 25 kilometara severno od Kruševca, naspram Stalaća. Nedaleko od srednjovekovog Stalaća nalazi se i ranovizantijsko utvrđenje „Ukosa“, koje je sa „Bedemom“ činilo neku vrstu sistema kontrole i zaštite okolnog područja.

Lokalitet su istraživali arheolozi Vujadin Ivanišević iz Arheološkog instituta u Beogradu i arheolog Narodnog muzeja Kruševac Marin Bugar. Narodni muzej Kruševac je u više navrata organizovao rekognisciranje terena, prilikom kojih su pronalažene opeke, tegule i fragmenti keramike. Neke opeke bile su dekorisane simbolom krsta. Već su prva istraživanja pokazala da se radi o višeslojnom nalazištu, što dokazuju nalazi iz praistorije (eneolit – bademska kulturna grupa, srednje bronzano doba – vatinska kulturna grupa, starije gvozdeno doba – brnjička kulturna grupa i mlađe gvozdeno doba).

Od nalaza iz kasnoantičkog perioda zastupljena je keramika, vrhovi strelica, oruđa i novac. Najupečatljiviji je svakako nalaz ostataka trobrodne bazilike (ranohrišćanske crkve), koja predstavlja jednu od najmonumentalnijih građevina ovog tipa na tlu čitave Srbije (preko 23 metra). O kontinuitetu naseljenosti ovog utvrđenja ukazuju kulturni slojevi iz 12. veka.

Lokalitet „Ukosa“

Nalazišta „Ukosa“ i „Kućište“ smeštena su u ataru seoskog naselja Grad Stalać, oko dva kilometra južno od srednjovekovog utvrđenja. Nalaze se na širokoj kosi u sastavu Mojsinjskih planina, iznad leve obale Južne Morave.

„Ukosa“ predstavlja jedno od najvećih kasnoantičkih utvrđenja u ovom delu Srbije. Bila je nastanjena već tokom starijeg gvozdenog doba, oko osmog veka pre nove ere. Tada je na ovom mestu podignuto manje utvrđenje. Arheolozi su tokom istraživanja ovog lokaliteta pronašli keramiku (urne, zdele, sudove sa cediljkom…) i kamene sekire. Pokraj jedne pravougaone građevine koja nije potpuno istražena, pronađeni su oštećeni skeletni grobovi.

„Ukosa“ je bila u kontinuitetu naseljena sve do rimskog osvajanja, početkom nove ere. O životu ovog naselja u antičkom periodu svedoči i ostava od 115 komada bronzanog rimskog novca iz 4. i 5. veka (kovanje careva Teodosija I, Valentinijana II, Honorija, Arkadija, Teodosija II, Valentinijana III). Ostava najverovatnije potiče iz vremena kada su Huni (441- 443. godine) preuzeli kontrolu nad Pomoravljem, zbog čega gotovo potpuno prestaje svaka cirkulacija novca u balkanskim provincijama.

Kako su utvrdili arheolozi Dušan Rašković i Ljubiša Vasiljević iz Narodnog muzeja Kruševac, prvobitno kasnoantičko utvrđenje na „Ukosi“ nastalo je u 4. veku, tokom nemirnog vremena kada su ponovo postala neophodna sigurna mesta na teško dostupnim uzvišenjima, gde je bilo najbolje organizovati odbranu. Pored strateškog, „Ukosa“ je predstavljala i značajno privredno središte, o čemu svedoče nalazi keramike, brojni predmeti od metala, kosti i kamena, sekire, noževi, delovi sprava za oranje… Da je u utvrđenju boravila vojna posada potvrđuju nalazi koplja, više nalaza strelica i nalaz „S“ fibule, karakteristične za Langobarde, koji su, vrlo verovatno, bili deo vojne posade. To je jedini nalaz ovog tipa otkriven na teritoriji naše zemlje.

Najvažniju ulogu utvrđenje je imalo tokom 6. veka, kada ga je obnovio i dogradio car Justinijan I (527- 565).

„Ukosa“ je bila naseljena i tokom srednjeg veka (od 7. do 9. veka). Tada su se za prevlast na ovim prostorima borile Srbija, Bugarska i Vizantija. Tome u prilog svedoči pronađena keramika, metalni predmeti (prstenje, alatke, nož…), tragovi ognjišta i nalaz krstića na zapadnom delu utvrđenja. Interesantno je da je, tokom istraživanja koje je vršio Kraljevački zavod za zaštitu spomenika kulture, na ovom mestu nađena keramika iz 10. ili 11. veka.

Galerija

O.M.