Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Kultura polja sa urnama

– Ključaonica kulturno-istorijskog blaga – šta čuvaju kruševački depoi –

Deo stalne postavke Narodnog muzeja Kruševac su i nalazi iz okoline grada koji potiču iz gvozdenog doba (kultura polja sa urnama). U okolini Kruševca, način sahranjivanja u periodu gvozdenog doba (oko 1.200 do oko 450. p. n. e) pokazuje tipične odlike kulture polja sa urnama

Priređuje: Ognjen Milićević, istoričar

U okolini Kruševca, način sahranjivanja u periodu gvozdenog doba (oko 1.200 p. n. e do oko 450 p. n. e) pokazuje tipične odlike kulture polja sa urnama (Makrešane i Čitluk). Urne su postavljene u plitko ukopane rake, sa prilozima u vidu lončića, zdele ili kakvog sitnog metalnog predmeta. Sahranjivanje tokom gvozdenog doba vršeno je u tumulima, uz propratne obrede žrtvovanja (Globoder). Nekropole se mahom sastoje od grupe tumula, češće sa pokopanim nego spaljenim pokojnicima, gde se mogu uočiti izdvajanja porodica i rodova.

Kultura polja sa urnama je kultura kasnog bronzanog i gvozdenog doba nastala na prostoru Podunavlja i jugoistočnih Alpa, odakle se širila po srednjoj Evropi. Osnovno obeležje ove kulture, po čemu je i dobila ime, je obred spaljivanja pokojnika i pohranjivanja pepela u zemljane urne, koje su se potom zakopavale u zemljane rake. Nosioci ove kulture su direktni naslednici kulture tumula. Prelaz između kultura je postepen, kako u grnčarstvu tako i u obredima sahranjivanja, dok su u nekim delovima Nemačke kremacija i inhumanacija postojale istovremeno.

Broj naselja u odnosu na kulturu tumula se naglo povećao, a pojavljuju se i prvi gradovi. Bili su jako utvrđeni sa bedemima koji su bili napravljeni zavisno od lokalno dostupnih materijala. Često su pozicionirani na vrhovima brda koji su imali veći broj čvrstih objekata. Ostave i nekropole predstavljaju glavni izvor pokretnog materijala. U starijim fazama urne nemaju zaštitnu konstrukciju, postavljene su u pravilne redove sa određenom orjentacijom. Javlja se neka vrsta kamenih sanduka. U mlađim fazama urne su zaštićene vencem od oblutaka ili nekom vrstom suhozida. Često je urna pokrivena kamenom pločom ili stoji na njoj. Urne nisu u pravilnim redovima, nego su u grupama.

Za fazu dva karakteristične su neukrašene, bikonične posude mrko – crne boje. U fazi tri javljaju se šire urne sa cilindričnim vratom, kao grobni prilozi razne zdele, bikonične sa jednom drškom, sa uvučenim obodom i jednom ušicom, poklopci za urne, oštro profilisane šolje sa vertikalnom drškom koja prelazi obod. U mlađoj fazi karakteristične su kruškolike urne sa dve ili četiri naspramne ušice, na trbuhu, kao i zdele u vidu turbana sa tordiranim obodom.

U 13. veku p. n. e iz Podunavlja i Panonije krenuli su prema Apeninskom i Balkanskom poluostrvu pokreti velike mase srednjoevropskog stanovništva poznatog pod imenom naroda polja sa urnama. Ti pohodi su prvenstveno imali za cilj naseljavanje novih teritorija. Nosioci kulture polja sa urnama u širem prostoru srednjeg Podunavlja, zamenjuju i mešaju se sa nosiocima kulture grobnih humki (tumula), koja bi se mogla sa sigurnošću označiti kao ilirska, donoseći svuda jedno od svojih osnovnih obeležja – sahranjivanje pepela spaljenih pokojnika u urnama.

Područje između Drave, Save i Dunava, i neznatno u Vojvodini, koje je bilo ilirsko, prešlo je u ruke doseljenika. Severna Bosna, oko reke Save i donjih tokova njenih pritoka pripala je takođe ovim plemenima. Na tom prostoru, prema stilskim varijacijama osnovnih tipova keramičkih i metalnih proizvoda moguće je izdvojiti više novih regionalnih kulturnih grupa koje su postale osnova za uspostavu etničke strukture stanovništva starijeg gvozdenog doba. Pod zajedničkim imenom Panoni (po rimskom istoričaru Apijanu deo severne grupacije ilirskih plemena), kao jedinstvenom narodu, nazivaju se potomci nosilaca kulture polja sa urnama istočnoalpskog i zapadnopanonskog prostora.

Prodor panonskih plemena nije rezultirao smenom stanovništva i kulture na severozapadnom Balkanu. Pojas uz južnu jadransku obalu, krajevi oko Neretve, jugoistočne Bosne, Crna Gora i Albanija nisu to ni osetili. Oni koji su prodirali dalje nisu bili osvajači koji nameću svoj način života, religiju i običaje jer su se stopili sa starosedeocima i iščezli. Jedina velika promena je povećan broj podignutih gradinskih naselja, u prvom redu sa odbrambenom funkcijom. Plemena su se zbijala i učvršćivala, čuvajući svoj prostor i nastavljajući svoju autohtonu etnogenezu (u istorijskoj nauci postoji teza o Ilirima kao autohtonom stanovništu Balkana).

GALERIJA