Slučajan nalaz iz sela Koševi: Bronzani mač star preko 3.000 godina

Od 2023. godine Narodni muzej Kruševac poseduje još jedan vredan eksponat, pronađen u ataru sela Koševi prilikom izgradnje Moravskog koridora- bronzani mač iz približno 1.200 ili 1.100 godine p.n.e (bronzano doba). Karakterističan je za Centralnu Evropu i jedini je ovakav nalaz pronađen južno od Save i Dunava

Ključaonica kulturno-istorijskog blaga – šta čuvaju kruševački depoi

Priređuje: Ognjen Milićević, istoričar

Bronzano doba (2200—750/700. p. n. e.), obeležava proizvodnja bronzanog oružja, oruđa i nakita. To je vreme intenzivnog razvoja metalurgije, trgovine i zanatstva. Treća faza u razvoju materijalne kulture među narodima Evrope, Azije i Bliskog istoka, nastupilo je posle perioda Paleolita i Neolita, a pre Gvozdenog doba. Ovo doba obeležava, kako upotreba bronze, tako i seoba stočara u vreme ranog bronzanog doba (2200—1600. godine p. n. e.) na područje Sredozemlja. To je bio sledeći talas indoevropskih doseljenika (nakon prvog talasa poljoprivrednika u mlađem kamenom dobu). Kasno bronzano doba ili vreme tzv. kulture polja sa urnama (kultura polja sa žarama) trajalo je od 3000. do 750/700. p. n. e. Nosioci ove evropske kulturne pojave pripadaju indoevropskom skupu, ali nemaju ista etnička obeležja. Zajednički obred im je spaljivanje umrlih, po čemu je ova kultura dobila ime, i pokopavanje ostataka u urnama s prilozima nakita, oružja i oruđa. Ovakvi grobovi sa urnama činili su velike nekropole.

Bronzano doba se teritorijalno deli na pet glavnih grupa: egejsku, srednjeevropsku, zapadnoevropsku, nordijsku i istočnoevropsku (najbogatije nalazima su egejska i nordijska). Za datiranje pojedinih nalaza važni su oblici kopča fibula i sekira kelta, a značajni su i pećinski kultni petroglifi različitih sadržaja (ljudi, životinje, ornamentalne kompozicije i sl.) u Skandinaviji, Sibiru, Italiji, Španiji i Portugaliji. Tokom bronzanog doba, srednjeevropski kulturni krug prolazi kroz nekoliko razvojnih faza (kultura zgrčenih kostura, kultura grobnih humki, kultura polja sa urnama). Za Zapadnu Evropu, prvenstveno Englesku, karakteristični su megalitski spomenici (najpoznatiji s početka bronzanog doba je Stounhendž kraj Solsberija).

Tokom radova na Moravskom koridoru jedan turski radnik je u starom koritu Zapadne Morave u ataru sela Koševi slučajno pronašao vrlo vredan nalaz- mač star preko 3.000 godina. Na ovom mestu 2022. godine otkriveno je potpuno novo i do sada nepoznato arheološko nalazište „Arčinovica“.  Nalazište je podeljeno na dva dela: zapadno od puta je Selište, koje pripada trsteničkoj opštini, dok je istočno Bojinac, kruševački atar. Ekipa Arheološkog instituta iz Beograda koju su činili: Vojislav Filipović, Ivan Bugarski i Milica Radišić u saradnji sa arheolozima Narodnog muzeja Kruševac Marinom Bugarom i Ljubišom Vasiljevićem utvrdila je tokom arheoloških istraživanja prošle godine da nalaz potiče iz prelaznog perioda od kasnog bronzanog ka ranom gvozdenom dobu. Tokom ranog gvozdenog doba (latena) dolazi do upotrebe grnčarskog točka, masovne izrade usavršenog oruđa, oružja i vojne opreme, poput mačeva, noževa i konjske opreme. Počinje da se kuje novac. Tada su praktikovana dva načina sahranjivanja (inhumacija i kremacija). U oba slučaja prilozi (predmeti) su polagani u grobnu jamu zajedno sa pokojnikom. Ratnici su sahranjivani sa oružjem. Na lokalitetu „Arčinovica“ pronađena je i ranosrednjovekovna naseobina iz 9. ili 10. veka. To je, prema rečima arheološkinje Milice Radišić, najveći rezultat iskopavanja, budući da su ovakve naseobine slabo poznate, naročito u Zapadnom Pomoravlju. Na drugom delu lokaliteta pronađeno je starije, antičko naselje.

Arheolog Filipović je prošle godine prilikom prezentacije ovog vrednog eksponata istakao da je ovo najčistiji bronzani predmet na teritoriji centralnog Balkana kojeg je do sada analizirao.

Bronzani mač sa punolivenom drškom ovalnog preseka sa tri paralelna poprečna rebra je dužine oko 66 santimetara. Drška je bogato ukrašena geometrijskim ornamentima. Karakterističan je za Centralnu Evropu i jedini je ovakav nalaz pronađen južno od Save i Dunava. Analizom oštrice mača utvrđeno je da je korišćen u borbi, na šta upućuju urezi u vidu latiničnog slova V ili U.

Vitrinu za mač donirala je februara ove godine kompanija Bechtel Enka.