Na današnji dan: Pre 135 godina ustanovljen mitski „Orden kneza Lazara“

Povodom 500. godišnjice Kosovske bitke, u kraljevini Srbiji ustanovljen je, na današnji dan 1889. godine, „Orden kneza Lazara“, koji su mogli da nose samo vladar i punoletni prestolonaslednik

Orden Svetog kneza Lazara je vladarska regalija ustanovljena odlukom Kraljevskog namesništva na predlog predsednika ministarskog saveta 8. aprila 1889, u spomen 500 godina Kosovske bitke. Povodom miropomazanja i krunisanja kralja Aleksandra Obrenovića, ministarski savet i njihov predsednik general Sava Grujić, odlučili su da se ustanovi novi vladarsku regaliju u jednom stepenu. Pošto je tadašnji kralj bio maloletan namesništvo je orden podnelo na usvajanje Narodnoj skupštini u spomen na petstotu godišnjicu bitke na Kosovu (Vidovdan 28. juna 1389) koja se završila kolapsom srednjovekovne srpske države.

Orden kao regaliju su nosili jedino kralj Srbije (kasnije Jugoslavije) i njegov punoletni naslednik.

Centralna proslava se održala 14. i 15. juna u Kruševcu i u središtu proslave je bilo osvećenje temelja Spomeniku kosovskim junacima. Proslavom je promenjen i identiet samog Kruševca time što je, na mapi nacionalne geografije, grad simbolički definisan kosovskim kultom, a podizanje spomenika je predstavljalo fokus oko kog je trebalo izgraditi novi, ideološki definisan, centar modernog Kruševca.

Nacrt insignija za Orden Svetog kneza Lazara izradio je Mihailo Valtrović i po tim nacrtima orden je napravljen u radionici Nikolausa i Dunkera u nemačkom gradu Hanau. Po svojim karakteristikama, orden pripada kategoriji vladarskih regalija. Ovaj orden je bio sačinjen u tri primerka, ali posle 1941. godine nijedan od ta tri primerka nije viđen niti se zna da li su sačuvani. Orden je imao oblik krsta ukrašenog brilijantima, između čijih su krakova bili zlatni zraci. U centru ordena, na mestu ukrštanja krakova, nalazio se medaljon sa likom kneza Lazara, simbolizujući večnu vezu između vladara i Kosova, mitskog prostora srpske istorije. Iznad krsta su bili ukršteni mačevi koji su predstavljali hrabrost i žrtvu, dok je iznad njih postavljena kruna kneza Lazara. Kruna je bila pričvršćena na ploču sa natpisom „1389–1889“, podsećajući na pet vekova od Kosovske bitke. Ova ploča je bila deo lanca ordena, sastavljenog od četvrtastih pločica na kojima su naizmenično prikazani dvoglavi beli orao i heraldički simboli. Pločice su povezane stilizovanim belim krinovima, što je dodatno doprinosilo eleganciji i raskoši ove insignije.

Tokom upotrebe ovog ordena, poznato je da su izradom tri primerka obeležena dva ključna momenta u srpskoj istoriji – ustanovljenje samog ordena i izrada kopija nakon gubitka originala. Prvi originalni primerak, izrađen po Valtrovićevim nacrtima, izgubljen je tokom Prvog svetskog rata, kada je brod koji je prevozio orden zajedno sa drugim srpskim dragocenostima torpedovan u Jadranskom moru tokom evakuacije srpske vojske na ostrvo Krf.

Posle rata, izrađene su dve kopije po nalogu kraljevske porodice. Skice za ove kopije načinio je inženjer i umetnik Đorđe Čarapić Fusek, koji je svojom preciznošću i umetničkim osećajem verno dočarao Valtrovićev original. Ove kopije nisu bile poznate javnosti sve do 1989. godine, kada je istoričar umetnosti Nenad Simić u svojoj monografiji o vajaru Petru Ubavkiću otkrio Čarapićev nacrt. Taj nacrt, koji je bio u vlasništvu inž. Stevana Kovačevića, omogućio je Simiću da ga publikom predstavi kao ključni izvor o izgledu ordena.

Iako su dve kopije ordena izrađene nakon Prvog svetskog rata, njihova sudbina ostaje nepoznata. Početkom Drugog svetskog rata, prilikom bega kraljevske porodice i vlade iz Jugoslavije, oba primerka ordena ostavljena su u Beogradu, gde im se gubi svaki trag. Do danas, nijedan primerak ovog dragocenog ordena nije pronađen, što ostavlja misteriju o njihovom daljem odredištu.

Od nastanka orden su nosili:

Kralj Aleksandar Obrenović (1889—1903)

Kralj Petar I Karađorđević (1903—1921)

Princ Đorđe Karađorđević (kao prestolonaslednik 1903-1909)

Kralj Aleksandar I Karađorđević (kao prestolonaslednik 1909-1921 i kralj 1921-1934)

Kralj Petar II Karađorđević (kao prestolonaslednik 1923-1934, kralj 1934-1945 i pretendent 1945-1970).