Manastir Svetog Romana Manastirak

– Zadužbina najhrabrijeg srpskog viteza Miloša Obilića –

Na dvadesetom kilometru puta Kruševac- Aleksandrovac, kod sela Mrmoš i Laćisled, u kojima je prema narodnom predanju rođen i gde su se nalazila utvrđenja slavnog srpskog viteza, junaka Kosovskog boja Miloša Obilića, nalazi se manastir Svetog Romana Manastirak. Manastir je zadužbina Miloša Obilića, a veruje se da je u njemu sahranjena njegova majka Grozdana. Nedaleko od manastira, u selu Laćisled, nalazi se utvrđenje u narodu poznato kao Milošev grad. Legenda kaže da je postojao tunel od tvrđave do manastira i da je Miloševa majka tuda dolazila u manastir da se moli. Selo Mrmoš je, po predanju, dobilo ime po bratu Miloša Obilića

Miloš Obilić u narodnom i manastirskom predanju

Miloš Obilić je jedan od najprisutnijih likova u stvaralaštvu srpskog naroda. Njegov podvig je obeležio Kosovsku bitku. Predanja o njemu prisutna su u različitim krajevima Srbije, Crne Gore i Makedonije. Ona su u različitim periodima srpske istorije snažila duh naroda i davala mu snagu za borbu protiv neprijatelja. U narodnim epskim pesmama pripisane su mu natprirodne osobine, dok u predanjima predstavlja ideal časti, poštenja, odanosti, pravdoljubivosti, junaštva, simbolizujući nesalomivi duh srpskog naroda. U nekim krajevima prikazan je kao svetac mučenik (u spoljnoj priprati Hilandara koju je sazidao knez Lazar 1380. godine, prikazan je na fresci sa leve strane od ulaza).

Joakim Vujić u svom delu „Putešestvije po Serbiji” (1901.) i Milan Đ. Milićević u knjizi „Manastiri u Srbiji” pominju Miloša Obilića kao ktitora manastira Tumane. Pre nego što je zidanje završeno, knez Lazar ga poziva u boj na Kosovo: „Tu mani, nego brže dođi k’ meni, jer Turci prekriše Kosovo polje, pak hoćedu na nas da udare.” Tako od reči tu mani nastade ime manastira Tumane. Vujić beleži i drugo predanje, po kome je Miloš „nehotice ustrelio” Svetog Zosima Sinaita i „da bi to pokajao”, sazidao je manastir Tumane. U predanju koje je zabeležio Josif Veselić stoji da je Miloš Obilić tokom lova ranio Zosima i pokušao da mu pomogne. Kod mesta gde je podignut manastir Tumane, Zosim je rekao Milošu: „Tu mani me”, i na tom mestu je ispustio dušu.

Netruležne mošti Svetog Zosima Sinaita pronađene su 1936. godine. Više od pet vekova bile su skrivene u zemlji ali su ostale netaknute. Danas se nalaze u ćivotu koji je smešten ispred oltara u manastiru Tumane. Uz njih se nalaze i mošti jednog od učenika Svetog vladike Nikolaja, prepodobnog oca Jakova. Nad njihovim svetim ćivotom svakodnevno se dešavaju čudesna isceljenja svih koji sa iskrenom verom u Gospoda našeg Isusa Hrista pritiču.

Konj Miloša Obilića – Ždralin

Ono što su Aleksandar Makedonski i Bukefal za grčku istoriju i mitologiju, to su Miloš Obilić i njegov Ždralin za srpsku.

Ždralin, konj Miloša Obilića, bio je junak kao i njegov gospodar. Zajedno ih je pratila slava, a zajedno su i poginuli. To je jedini legendarni srpski konj, koji je poginuo u boju. Prema epskim pesmama, Ždralin je bio toliko visok da je među drugim konjima izgledao kao džin.

Miloš Obilić je bio oklopnik, sav u panciru i gvožđu, pa je pancire stavljao i svome konju. On je rušio sve pred sobom, pa je Miloš na njemu bio nedostižan za svoje protivnike. Miloš je imao svoju ergelu, kao visoki oficir i plemić. Tu se oždrebio i Ždralin. Letopisi kažu da se Miloševa konjušnica nalazila na severnoj padini planine Cer, na mestu gde je pre toga u vreme cara Trajana, bio rimski logor, a koje se i danas zove Konjuša.

U vreme Kosovske bitke Miloš Obilić je imao četrdeset, a Ždralin deset godina. Delo koje su izvršili ostaće zlatnim slovima upisano u srpsku istoriju. Laž je, kažu najnoviji arhivski podaci, da se Miloš približio caru Muratu na prevaru, glumeći predaju, jer caru nije mogao prići niko naoružan, a najmanje jedan prebeg iz protivničke vojske. Miloš je došao do Murata na svome Ždralinu, probivši se kroz tursku vojsku sa svojim oklopnicima. Miloševu predaju izmislili su Turci jer od sramote nisu mogli priznati da je neko uspeo ubiti njihovog sultana.

Arheološka nalazišta u Laćisledu i Mrmošu

Predanje o ovom slavnom srpskom vitezu i junaku i danas živi u pitomim selima Mrmošu i Laćisledu nedaleko od Aleksandrovca, pokraj reke Pepeljuše. Tu su, još od neolita, pa sve do kasnog srednjeg veka i osmanskih osvajanja ovih krajeva, postojali važni putni pravci koji spajaju Kruševac sa Aleksandrovcem. Tokom kasnoantičkog i ranovizantijskog perioda ovaj put su štitila utvrđenja na lokalitetu Gradište (Milošev Grad) na granici atara Mrmoša i Laćisleda, Gradište u Ljubincima kod Aleksandrovca i Gobelja kod Brusa.

Srednjovekovno selo Vrbnica najverovatnije je bilo smešteno na lokalitetu Selište, na oko kilometar i po zapadno od Laćisleda. Na ovom nalazištu konstatovani su usitnjeni fragmenti kuhinjske i trpezne grnčarije iz razdoblja od sredine 13. do prve polovine 15. veka. Iz nepoznatog lokaliteta u ataru Laćisleda potiče i slučajni nalaz jednog komada novca kralja Milutina (1282- 1321), koji je putem otkupa dospeo u Narodni muzej Kruševac.

Zapadno od regionalnog puta Kruševac- Aleksandrovac, pokraj Seliškog potoka, u Laćisledu, na lokalitetu Crkvina, pronađeni su ostaci trikonhalne crkve moravskog stila gradnje. Prema predanju koje još uvek pamte meštani Laćisleda, sagradio ju je legendarni Kosovski junak Miloš Obilić svome ocu knezu Jovanu Zleginji, sinu župana Zleginje, po kom su imena ponela obližnja sela Gornje i Donje Zleginje.

Zaštitna arheološka istraživanja na ovom lokalitetu izvršili su 1972. stručnjaci Zavoda za zaštitu spomenika kulture u Kraljevu. Tada su izvedeni i konzervatorski radovi na ostacima crkve. Meštani Laćisleda otkopali su temelje ove crkve i grobove sa skeletnim ostacima pokojnika još krajem 19. i početkom 20. veka. Ne zna se sa sigurnošću kada je ovaj hram sagrađen, ali je to sigurno bilo pre 1427/8. godine. Neki istraživači izneli su pretpostavku da je ova crkva zadužbina Radiča Postupovića.

Na ovom mestu je 2000. godine otpočela gradnja novog hrama posvećenog Vaznesenju Gospodnjem. Hram je osveštao vladika kruševački David, 1. septembra 2019. godine.

Nedaleko od manastira Svetog Romana, na vrhu brda Obla čuka, zapažene su razvaline kasnoantičkog i ranovizantijskog utvrđenja Milošev Grad (Gradište). Po predanju, tu je Miloš Obilić sagradio utvrđenje, a ispod njega crkvu posvećenu Svetom Romanu. Na mestu gde se sada nalazi manastir, pronađeni su ostaci jednobrodne sakralne građevine.

U defteru Kruševačkog sandžaka iz 1530. godine pominje se manastir Prečistog Vavedenja. U manastiru su 1536. živela dva kaluđera. Oko 1570. u manastiru je boravio jedan monah. Poslednji put ovaj manastir se spominje u defteru iz 1584. godine.

U budućnosti bi na lokalitetima u Laćisledu i Mrmošu, trebalo sprovesti sistematska arheološka istraživanja koja bi pomogla da se konačno razreši dilema gde se tačno nalazio manastir Prečistog Vavedenja koji je zabeležen u osmanskim defterima iz 16. veka.

h

Manastir Svetog Romana Manastirak

U unutrašnjem prostoru  prvobitnog hrama, pre Drugog svetskog rata, podignuta je crkva brvnara posvećena Svetom Romanu. Do manastira vodi zemljani put preko imrovizovanog mosta koji van letnje sezone poplavi reka. Hram je, prema predanju, podigao Miloš Obilić nad grobom svoje majke Grozdane. Po legendi, Miloševa majka Grozdana bila je sestra ili ćerka cara Dušana. Iznad samog manastira nalazi se mesto poznatije kao Kobiljak, gde je Miloš rođen. Zbog toga je nosio prezime Kobilić.

Miloševa crkva, kako se još naziva manastir, bila je svedok strašne tragedije. Srbi su se u to vreme nosili mišlju da se od Turaka oslobode, što su Turci osetili, pa su pojačali vojsku u Kruševcu i zabranili zborovanje. Naročito su se bojali bogomolje Svetog Romana u Manastirku. Tu je tada bilo zabranjeno svako okupljanje. Jednom prilikom na Crkvenu Slavu u Manastirak se sakupila cela Župa. Ubrzo se videlo da je neki izdajnik dojavio Turcima za srpski skup, pa udariše preko brda na nezaštićeni narod. Velika se pogibija desila toga dana, a poginuo je i sveštenik koji je služio Svetu Liturgiju i pomen Milošu Obiliću. Priča se da su svešteniku na jednom mestu odsekli dlan, a to se mesto i danas naziva Popov dlan, na drugom mestu su mu odsekli ruku, pa je mesto nazvano Popova ruka, a mesto gde su mu odsekli glavu zove se Popova glava. Nad grobom sveštenika postavljen je kamen, a to se mesto i dan danas zove Popov grob.

Mati Evgenija je  jedina monahinja koja se duži niz godina stara o ovoj svetinji. Zamonašila se u manastiru Petina, ali je još kao iskušenica brinula o manastiru. Svoje monaško ime dobila je po kneginji Milici.

Manastir je obnovljen devedesetih godina. Na mestu gde je podignuta crkva pronađena je nadgrobna ploča za koju se veruje da je bila na grobu Miloševe majke. Prilikom raščišćavanja terena otkriven je i skelet na čijoj ruci je bio prsten sa simbolom ribe.

Manastir je okružen gustom šumom i prirodom, i nalazi se na uzvišenju iznad potoka. Manastirski kompleks čine mali konak, spomen bista Milošu Obiliću, zvonik i crkva brvnara. Crkva je sazidana na delu oltara nekadašnjeg velelepnog hrama kojeg je Miloš Obilić sagradio. Njeni se temelji i danas naziru.

Manastirska slava obeležava se 29. avgusta na praznik Svetog Romana. Sveta Liturgija služi se nedeljom i praznikom. Pripada Eparhiji kruševačkoj

Spomenik Milošu Obiliću u krugu Trayal Korporaciji

Krajem oktobra je, povodom obeležavanja 135 godina Trayal Korporacije, otkriven spomenik junaku Milošu Obiliću, po kojem je Barutana i dobila ime pre 135 godina, a čije ime nosi nova fabrika Trayal Korporacije. Ovo kulturno i istorijsko obeležje simbolizuje vekovnu vezu sa srpskom tradicijom i slavnu prošlost.

Ognjen Milićević