Kruševački spomenar: Nikola Pašić, državnik i kruševački graditelj

Projekt apoteke „Kedrović“, preko puta „Kuće Simića“, kao i još nekoliko znamenitih kruševačkih zgrada sa kraja XIX veka, kojih na žalost odavno više nema, radio je upravo Nikola Pašić, tadašnji inžinjerski pripravnik.

Nakon diplomiranja na Politehničkoj akademiji u Cirihu, marta 1872. godine, Pašić u junu, uz odobrenje Ministarstva prosvete Srbije, kao mlad inženjer odlazi u Mađarsku gde je radio godinu dana usavršavajući se na železnici. Po povratku u Srbiju, kako navode istoričari, Nikola Pašić biva izabran za profesora geodezije na Velikoj školi u Beogradu (1873), ali tadašnja vlada odbija Pašićevo imenovanje plašeći se uticaja njegovih radikalnih ideja na studente. Iste godine postavljen je u Ministarstvu građevina za inženjera druge klase u odeljenju za izgradnju železnica. Poverena mu je izgradnja prve železnice koja je građena u Srbiji. To je bila pruga Beograd – Aleksinac.

Dve godine kasnije unapređen je u inženjera prve klase pri okružnom načelstvu u Kruševcu.
Nikola Pašić je rođen u Zaječaru 18. decembra 1845. godine, gde je završio i osnovnu školu. Gimnaziju je učio u Negotinu, Zaječaru i Kragujevcu. Godine 1866. upisao se u Veliku školu u Beogradu gde je studirao tehniku.

Otac Nikole Pašića, Petar Pašić bio je čovek skromnih prihoda, a bavio se trgovinom i poljoprivredom. Pored Nikole imao je još sina Najdana i kćer Ristosiju. Deda Nikole Pašića, kako navode biografi, bio je pekar u Zaječaru. Poreklo im je iz Makedonije ispod Šar-planine, odakle su se naselili u Istočnu Srbiju pre više od 300 godina.

Dve godine docnije, kao odličan student, dobija državnu stipendiju za nastavak studija na Politehničkom institutu u Cirihu, gde stiže marta 1868. U naredne četiri godine završio je u švajcarskoj građevinski fakultet, uporedo se obrazujući i u politici.

– Nikola je – kako navodi u svojoj knjizi iz 1937. godine o ovom srpskom velikanu, Pašićev savremenik i prijatelj Italijan Karlo Sforca – studije završio odličnim uspehom, a u posebnoj napomeni istaknuto je odlično moralno vladanje studenta Pašića.

U Cirihu se Nikola upoznao sa poznatim ruskim anarhističkim teoretičarom Bakunjinom i više srpskih studenata, među kojima je bio i Svetozar Marković potonji prvi socijalistički teoretičar u Srbiji.

Pašić je u Cirihu uspostavio bliske veze i sa nekim ruskim emigrantima, pa je počeo da uči njihov jezik.S obzirom da je Bakunjin zagovarao uništenje države i izgradnju sistema anarhističkog komunizma, u jednoj raspravi među ciričkim studentima, kako navodi Sforca, Pašić je Bakunjinu rekao: „Vi znate da se ja spremam za građevinskog inženjera. Nikad ne bih pristao da srušim jednu kuću pre nego što bih znao šta ću sagraditi na njenom mestu“. Bakunjin se nije naljutio, već je svojim prijateljima proročki kazao: „Od svih ovih mladih ljudi verovatno će samo ćutljivi Pašić jednog dana igrati veliku političku ulogu u svojoj zemlji“.Međutim prijateljstvo sa Bakunjinom bilo je završeno kad ovaj ruski anarhista nije dao Pašiću zadovoljavajući odgovor na pitanje: „A šta treba uraditi posle revolucije?“

I.St.R.