Hram Svetog Mučenika Agatonika- 109 godina postojanja

Prva briga naših starih je bila da podignu sebi bogomolje. U mnogim varošima nije bilo Crkve nikako, jer to Turci nisu trpeli, a gde je i bilo, ona nije smela biti viša od dva aršima (66 cm) nad zemljom. Kada je nastupilo oslobođenje, sve varoši u Srbiji pohitale su odmah da sagrade prvo Crkve, piše doktor Čedomir Marjanović u svojoj knjizi „Kruševac, istorijsko- kulturni pregled od postanka do danas”

Malo je poznat istorijat Crkve Svetog Agatonika, koja se nalazi na Starom kruševačkom groblju, a posvećena je Svetom mučeniku Agatoniku, koji je postradao tokom progona hrišćana za vreme rimskog cara Maksimijana, početkom 4. veka. Nekada se ova bogomolja nalazila u krugu Barutane Obilićevo, koja je otpočela sa radom na osnovu Ukaza kralja Milana Obrenovića iz aprila 1888. godine. Na osnovu Ukaza, ministru vojnom odobrena je suma od 80.000 dinara iz budžeta u ime otkupa imanja Đorđa Simića i okolnog zemljišta na reci Rasini, radi podizanja nove državne fabrike za proizvodnju baruta. Kamen temeljac za barutanu položio je mladi prestolonaslednik Aleksandar Obrenović na Vidovdan 1889. godine tokom svog trodnevnog boravka u Kruševcu povodom petstote godišnjice Kosovske bitke. Tada je služen pomen poginulima u Kosovskoj bici, služena je svečana liturgija, a prestolonaslednik je položio kamen temeljac i za Spomenik kosovskih junaka, koga će otkriti kralj Petar I Karađorđević 1904. godine.

Istoričar Nebojša Đokić napisao je interesantan članak o Crkvi Svetog Agatonika u Zavodu Obilićevo, koji je objavljen u časopisu„Glasnik“ Srpske Pravoslavne Crkve maja 2008. godine. Ovom prilikom izneću činjenice koje autor navodi u članku.

Po narodnom predanju, na mestu na kome se danas nalazi Trajal Korporacija, Turci su vešali i ubijali raju. Tu su ih i sahranjivali. Na jednom od grobova neko je postavio najprostiju kamenu ploču. Priča se, u narodu, da se jednom prilikom nekoj majci, čiji je sin jedinac bio na samrti, u snu javio Sveti Agatonik i rekao: „Otidi sa sinom na grob, pomoli se Bogu i Svetom Agatoniku i sin će ti ozdraviti”. Majka je to učinila, te je on ozdravio. Od tada narod smatra ovaj grob za sveti i lekovit.

Temelj Barutane svečano je položen 16. juna 1889. godine ( po starom kalendaru ) i tom prilikom je odlučeno da se i Barutana i mesto na kome će biti izgrađena zove Obilićevo. Sa radom je otpočela 1892. Iste godine u krugu Barutane, na gore spomenutom grobu, napravljena je jedna prosta kapelica, da bi u njoj vernici mogli paliti sveće.

Upravnik Barutane, artiljerijsko- tehnički pukovnik Boža Krstić, odlučio je da sa svojim osobljem, iz zahvalnosti Bogu i svetom Agatoniku za velike pobede srpske vojske u Balkanskim ratovima, podigne na tom mestu Crkvu. Odlučio je da iskoristi boravak regenta Aleksandra Karađorđevića za svečani početak izgradnje Hrama. Tako je, na Vidovdan 1914. godine, regent položio kamen temeljac. Projekat Crkve izradio je arhitekta Janko Šafarik. Prilozima i dobrovoljnim radom osoblja Barutane Obilićevo, Crkva je do jeseni 1915. i sazidana. U to vreme u Barutani je radilo 200 radnika (od kojih 30 žena). Međutim, novembra 1915. godine, srpska vojska je bila prinuđena da se povuče usled agresije Nemačke, Austrougarske i Bugarske, usledila je okupacija i to je onemogućilo da se Crkva osvešta. Ulazak Nemaca u Kruševac i Barutanu, 7. novembra iste godine, značio je prekid bilo kakvih radova na novoj Crkvi.

Po oslobođenju Kruševca, 15. oktobra 1918. godine, jedno vreme nije se znalo da li će se obnoviti Barutana u Kruševcu, ili će nova fabrika biti postavljena na nekom drugom mestu. Naime, Austrougari su odneli sve mašine iz Obilićeva, tako da fabrika nije mogla početi sa radom. Politički vrhovi Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca su, najpre, doneli odluku, da se nova fabrika smesti u Sarajevo. Međutim, ponovo je razmotrena mogućnost obnove fabrike u Kruševcu, pa je tako i odlučeno da se nastavi sa proizvodnjom u Barutani. Obnavljanje je trajalo tokom 1921. i 1922. godine, kada je u Vojno- tehničkom zavodu Obilićevo počela redovna proizvodnja.

Osoblje Barutane nije zaboravilo ni svoju Crkvu. Hram je postepeno doziđivan, izgrađen je ikonostas, oslikane ikone, a nabavljeno je i sve što je bilo potrebno za osvećenje Crkve. Konačno, na dan Svetog Agatonika 4. septembra, 1930. godine u Državnom zavodu Obilićevo, za vreme upravnikovanja đenerala Miloša G. Obradovića, Episkop niški Dositej obavio je osvećenje Crkve Svetog Agatonika. Svečanosti je prisustvovao ktitor Hrama kralj Aleksandar I Karađorđević i mnoštvo naroda. Treba pomenuti da je Episkop niški Dositej petnaestak godina kasnije stradao od ustaša, kanonizovan je, i Srpska Pravoslavna Crkva ga proslavlja kao Svetog Dositeja Zagrebačkog Ispovednika,13. januara.

Crkva Svetog Agatonika nalazila se u krugu Barutane sve do 1966. godine, kada je preneta na kruševačko groblje. Hram je tada osvetio Episkop niški Jovan uz sasluženje deset sveštenika, kako beleži Protojerej prof. dr Predrag Puzović u svojoj monografiji „Crkva Svetog Đorđa u Kruševcu“.

Danas Hram Svetog Agatonika služi za pogrebne obrede vernika. 2008. godine, blagoslovom Episkopa niškog Gospodina Irineja, pored crkve na Starom groblju sazidan je i zvonik za vreme starešine crkve Protojereja Budimira Kojića. Osvećenje je obavio Episkop Irinej.

Današnje rukovodstvo Trajal Korporacije je radnicima, pre svega Alatnice, pored čijeg pogona je pre preseljenja bila izmeštena Crkva Svetog Agatonika, ali i radnicima cele fabrike, izgradnjom nove Crkve Svetog Agatonika  vratilo ovog svetitelja kao zaštitnika. Novu Crkvu osveštao je Njegovo Preosveštenstvo Episkop kruševački gospodin  David osveštao je  2021. godine. Generalni direktor   Trajal Korporacije Miloš Nenezić tom prilikom je istakao da je podizanjem ove Crkve ispravljena greška počinjena nakon Drugog svetskog rata. Radnici Trajal Korporacije Sveog Agatonika obeležavaju kao svoju Slavu.

Ognjen Milićević