Hram Svetih besrebrenika i čudotvoraca Kozme i Damjana

Inicijativa za otvaranje bolničke kapele pokrenuta je u Crkvi Lazarici. Paroh Četvrte parohije pri Crkvi Lazarici, jerej Dragi Veškovac, 1993. godine, upućuje pismo o ponašanju sveštenika kada su u pitanju potrebe bolesnika, tadašnjem arhijerejskom namesniku, protojereju Adamu Stevanoviću. Stekle su se okolnosti te je godine 2002. dobijena dozvola da se jedna prostorija u prizemlju Odeljenja urologije opremi svim što je neophodno i da se tu služi Sveta Božanska Liturgija

Sve je teklo sa znanjem i blagoslovom Njegovog preosveštenstva ondašnjeg Episkopa niškog Gospodina Irineja, potonjeg Patrijarha srpskog. Za starešinu je postavljen otac Dragi.

Bogosluženja su obavljana nedeljom i praznikom, a slavski kolač rezan je na praznik Svetog Kozme i Damjana. Uskoro se nastavlja ostvarivanje zamisli da se na mestu negdašnje kapele sazida Crkva. Njegovo Preosveštenstvo Episkop kruševački Gospodin David, 2011. godine osveštao je temelje, a posle tačno godinu dana, izvršio Čin velikog osvećenja Hrama, a potom u njemu služio prvu Svetu Arhijerejsku Liturgiju. Piše Ljubica Petković u časopisu pravoslavne Eparhije kruševačke „Pravoslavna vera i život“.

Zidanje Bolnice u Kruševcu započeto je još 1912. godine. Radove na izgradnji je vodio inženjer Mirko Kovačević. Balkanski ratovi, potom i Prvi svetski rat omeli su započetu izgradnju hirurškog i unutrašnjeg odeljenja. U godini posle završetka Prvog svetskog rata završena su započeta odeljenja, i podignuto porodilište sa kožno- veneričnim odeljenjem (danas urološko) i zarazno odeljenje (danas infektivno) – beleži Milutin R. Jugović u knjizi „Stari fijaker“.

Gradska Bolnica u Kruševcu je zvanično otvorena za rad sa pacijentima 1. aprila 1922. godine. Pored Bolnice nalazila se Bolnička kapela. Ne zna se tačno kada je sazidana ali na sačuvanim snimcima iz tridesetih godina 20. veka, tada Banovinske bolnice, vidi se Bolnička kapela u obliku krsta. Na osnovu pregleda platnog spiska Bolnice iz 1922. godine, utvrđeno je da je postojao honorarni bolnički sveštenik. Ovu dužnost obavljali su sveštenici Crkve Lazarice. Nakon Drugog svetskog rata, kapela je služila kao mrtvačnica.

Nakon skoro šezdeset godina, na inicijativu prote Dragog Veškovca, 2002. godine u jednoj prostoriji, na Odeljenju urologije, otvoren je Bolnički paraklis posvećen Svetim besrebrenicima Kozmi i Damjanu. Osveštan je 14. novembra iste godine. Za starešinu je postavljen otac Dragi, a bogosluženja su obavljana nedeljom i praznikom, slavski kolač rezan je na praznik Svetih besrebrenika Kozme i Damjana. Najvredniji služači u tom periodu, po blagoslovu nadležnog Episkopa, Gospodina Irineja, bili su: prota Dragi Veškovac, prota Ljubivoje Radović i prota Budimir Kojić.

Na dužnost generalnog direktora Medicinskog centra u to vreme postavljen je dr Vojkan Kulić, koji je pomagao u svemu u čemu je mogao. Stoga, 2005. godine, prota Dragi sa predsednikom Crkvene opštine Kruševac, gospodinom Zoranom Nikolićem, navodeći prethodni usmeni dogovor o tome, upućuje dr Kuliću, kao i Upravnom odboru Medicinskog centra, predlog da se deo mrtvačnice, koji je van upotrebe, namenski adaptira i ustupi na korišćenje Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi.

Upravni odbor Zdravstvenog centra Kruševac je, na sednici održanoj 14. oktobra 2005. doneo odluku da se ova zamisao sprovede u delo.

Pošto su se stekli uslovi, o tome je obavešten nadležni episkop Eparhije niške kojoj je Kruševac pripadao, Gospodin Irinej koji je dao blagoslov za izgradnju Hrama.

Dobra namera krunisana je dobrim okolnostima. Ono što je bilo presudno za svaki dalji korak, sredstva za gradnju, obezbeđena su, kada je domaćin porodice Njegovanović odlučio da oni budu donatori.

Tako je 2011. godine Njegovo Preosveštenstvo Episkop kruševački Gospodin David osveštao temelje, a posle tačno godinu dana izvršio Čin velikog osvećenja Hrama, a potom u njemu služio prvu Svetu Arhijerejsku Liturgiju. Tom prilikom je uručio orden Svetog Save drugog stepena gospodinu Zoranu Njegovanoviću- ktitoru ovog Svetog Hrama, koji mu je dodelio Sveti Arhijerejski Sinod Srpske Pravoslavne Crkve, na predlog Episkopa Davida. Orden Svetog Save trećeg stepena dodeljen je tada i direktoru Zdravstvenog centra Kruševac, primarijusu doktoru Vojkanu Kuliću; arhijerejskom gramatom odlikovana je gospođa Nevena Jevremović- Milenović, glavna sestra Centra, Zdravstveni Centar i njegova Tehnička služba; a za svoj doprionos, više Kruševljana dobilo je arhijerejske blagodarnice.

Projekat Crkve izradio je arhitekta Ivan Anđelić, iz preduzeća „Anđelić projekat inženjering“ iz Kruševca. Izvođač radova bio je ZR „AD Projekt“. Od donatora ističu se još: predsednik Crkvene opštine kruševačke gospodin Zoran Nikolić, članovi građevinskog odbora: Ivan Anđelić, Nenad Milićević, Srđan Radivojević, Dejan Vučić, dr Andrija Farkaš, dr Slavica Kulišić i dr Zoran Ranđelović; direktor Zdravstvenog centra Kruševac, gospodin primarijus dr Vojkan Kulić; a ktitorstvom gospodina Zorana Njegovanovića i članova njegove porodice: Miladina, Violete, Branka, Bogdana, Joke i Jane.

Sama crkva Svetih besrebrenika i čudotvoraca Kozme i Damjana nevelika je, površine oko 30 metara kvadratnih, zajedno sa oltarskim delom.
Sve u svemu to je jedna skladna i prijatna za oko graditeljska tvorevina.

Ikonopisanje Crkve povereno je umetniku Radanu Radojloviću, rukovodiocu Umetničke radionice Lazarus iz Niša. Ikonopisao je, sa svojom ekipom, kao i drugde, počev od Saborne crkve u Nišu, po uzoru na stare majstore srpskovizantijskog stila.

Ikonostas je od mermera sive boje, širine 3 a visine 2,5 metra, sa krstom u zoni iznad carskih dveri. Izradio ga je poznati kruševački vajar Zoran Vasiljković, a ikone koje ga ukrašavaju delo su monahinja manastira Kovilje, podno Javora.

Kozma i Damjan, braća po telu i duhu, bili su rodom negde iz Azije, od oca neznabošca i majke hrišćanke. Po smrti oca, njihova majka Teodotija, posveti sve vreme i trud, da sinove svoje vaspita i podigne kao istinite hrišćane.

I Bog joj pomože, te sinovi njeni izrastoše kao dve slatke voćke, i kao dva svetilnika sveta. Behu naučeni lekarskoj veštini, i besplatno pomagahu bolesnima imenom Gospoda Isusa Hrista. I behu prozvani bezmezdnim vračima, tj. besplatnim lekarima, jer besplatno lečiše i tako ispuniše Hristovu zapovest: badava primiste, badava dajte.

Toliko behu oprezni u besplatnom lečenju ljudi, da se Kozma istinski naljuti na svog brata Damjana, jer je uzeo tri jaja od neke žene Paladije, i naredi Kozma, da ga posle smrti njegove ne sahrane do brata Damjana.

U stvari Damjan ne uze ta tri jaja kao nagradu za to što on isceli bolesnu Paladiju, nego što ga ona zakle Svetom Trojicom, da uzme ta tri jaja. Ipak, po smrti njihovoj, u mestu Feremanu, behu zajedno sahranjeni shodno otkrovenju Božijem.

Behu ova braća sveta čudotvorci veliki i za života i posle smrti. Nekome težaku pri spavanju uvuče se zmija kroz usta u stomak, i imaše bedni čovek u najvećim mukama izdahnuti, da u poslednjem času ne prizva u pomoć Svetog Kozmu i Damjana. I tako proslavi Gospod zauvek čudotvorstvom one koji Njega proslaviše na zemlji verom, čistotom i milošću.
Beleži Sveti Vladika Nikolaj Velimirović u knjizi „Ohridski prolog“.

Srpska Pravoslavna Crkva slavi ih 1. novembra po starom, a 14. novembra po novom kalendaru.

Danom osvećenja Crkve obeležena su dva važna jubileja: 90 godina postojanja Zdravstvenog Centra Kruševac i 10 godina od služenja prve Svete Liturgije u starom Paraklisu, posle višedecenijskog nepostojanja uslova za bogosluženje.

Na radost vernika, osoblja i bolesnika Zdravstvenog centra Liturgija se služi u ovom Hramu svake nedelje.

Ognjen Milićević