Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Vukotina nadgrobna ploča iz Lazarevog grada 

– Ključaonica kulturno-istorijskog blaga – šta čuvaju kruševački depoi –

Oštećena nadgrobna ploča pronađena je tokom konzervatorskih radova 1967. godine na prvom spratu kule-zvonika iznad priprate Crkve Lazarice, u do tada nedirnutom delu zida, koji je zidan sedamdesetih godina 14. veka. Sudeći po urezanoj godini, potiče negde sa kraja 13. ili početkom 14. veka. Nadgrobnik je nakon otkrića prenet u Narodni muzej u Kruševcu, gde se i danas čuva kao deo srednjovekovne zbirke. Sama činjenica da je ploča starija od vremena zidanja crkve ukazuje na to da je, na mestu potonjeg Lazarevog grada, postojalo naselje i sa prelaza 13. na 14. vek. Na njoj su vidljiva imena Vukote (Vlkote) sina izvesnog Medoša, koji su najstariji po imenu poznati žitelji Kruševca

Priređuje: Ognjen Milićević, istoričar

Crtež: Dejan S. Radisavljević

Na Vlkotin nadgrobni beleg prvi je pažnju skrenuo 1980. godine Mirko Kovačević, koji donosi njegovu fotografiju i crtež. O prvobitnoj lokaciji Vlkotinog nadgrobnika nema bližih podataka. Neki istraživači izneli su pretpostavku da potiče sa nekropole (groblja) u istočnom delu Lazarevog grada. U svakom slučaju nadgrobnik nije prenet sa veće udaljenosti i najverovatnije potiče sa neke od srednjovekovnih nekropola u bližem okruženju Crkve Lazarice u Kruševcu. U tom smislu interesantan je podatak da je prilikom arheoloških istraživanja 1954. godine, koje su sproveli stručnjaci Arheološkog instituta SANU, pod rukovodstvom Đurđa Boškovića, zapažena delimično uništena poznosrednjovekovna nekropola na prostoru „Fabrike vagona” (danas „14. oktobar”), nedaleko od Lazarevog grada.

Oštećeni nadgrobnik iz Kruševca je nepravilnog pravougaonog oblika. Njegove očuvane dimenzije iznose 62 h 40 h oko 9 cm. Izrađen je od žućkastog peščara, čiji se najbliži majdani nalaze u selima Bela Voda, Brajkovac i Krvavica, nedaleko od Kruševca. Lice spomenika brižljivo je ispolirano, dok je naličje nešto grublje obrađeno. Delimično je sačuvana prvobitna desna zakošena ivica nadgrobnika. Na osnovu pravca njenog pružanja može se pretpostaviti da je nadgrobni beleg najverovatnije originalno posedovao kružni, odnosno pravougaoni završetak, čija je širina veća od prizmatičnog tela ploče, ili da je pripadao tipu pločastih usadnika sa lučno završenom gornjom ivicom. Natpis su najverovatnije izvela dvojica klesara, od kojih je jedan možda poticao iz južnih krajeva srednjovekovne Srbije.  Najbliže paralele pronalazimo sa pločastim usadnicima (stelama) od peščara sa lokaliteta Grčko groblje u selu Baletiće i Crkve Svetog Ilije u selu Grubetiće, kao i sa nekropole kod Crkve Svetog Dimitrija u Janči kod Novog Pazara, iz 14. i prve polovine 15. veka.

Natpis je izveden ćiriličkim pismom. Dodatno je oštećen prilikom naknadnog urezivanja pojedinih motiva.Natpis počinje simboličkom invokacijom u vidu krsta. U prvom redu navodi se godina smrti pokojnika, koja je delimično oštećena. Natpis se datuje u 6808. godinu (1293. ili 1300.). U drugom redu beleži se svetovno ime preminulog, Vlkota, dok se u narednom preminuli obraća s molbom da bude spominjan među upokojenima. U poslednjem, četvrtom redu saopštava se da je pokojnik sin izvesnog Medoša.

Nadgrobni natpis je sažet, precizan i jasan, i svedoči o smrti Vlkote, Medoševog sina, koji je preminuo između 1. septembra 1300. i 31. avgusta 1301. godine. Nadgrobni natpisi nastali tokom poslednjih decenija 13. i prvih decenija 14. veka predstavljaju nešto ređu pojavu na prostoru srednjovekovne Srbije. Pored Vlkotinog, ovoj grupi pripadaju nadgrobni natpisi Marije Bogoslave ili Bogoslavljeve žene iz Zdravinja kod Kruševca (1292.), Vrtolome (između 1346. i 1371. godine) sa groblja u Kaoniku, nepoznate ličnosti (oko sredine 14. veka) iz Velikog Šiljegovca i Petra, Đuraševog sina (1474.) iz Zdravinja. Najbrojni su nadgrobnici istog tipa bez uklesanih natpisa na nekropolama: Ćukovac u Velikom Šiljegovcu, Rimsko groblje u Kaoniku, Groblje u Grevcima, Rimsko groblje u Malom Krušincu i Groblje kod crkve Sv. Arhanđela Gavrila u Velikom Šiljegovcu. Ističu se i pojedini primerci sa uklesanim motivom malteškog krsta (Groblje u selu Grevci i nekropola kod crkve Sv. Arhanđela Gavrila u Velikom Šiljegovcu). Oni otkrivaju mnoge do sada nepoznate  ličnosti koje su ostavile dubok trag u istoriji kruševačkog kraja, što će neka buduća istraživanja pokazati.

Datovanje nadgrobnika iz Kruševca (najverovatnije potiče iz 1300. ili 1301. godine) u period vladavine kralja Stefana Uroša II Milutina (1282–1321), dokazuje postojanje naselja i nekropole u samom Lazarevom gradu i njegovoj bližoj okolini mnogo pre vremena vladavine kneza Lazara (1371 – 1389). Na ovom mestu je još u 12, 13. i 14. veku postojalo trgovište, a utvrđenje je ovde postojalo još u V veku, o čemu svedoči nalaz gotske kopče u obliku slova S pronađen u neposrednoj blizini Lazarevog grada(Goti su bili deo vojne posade utvrđenja). Tome u prilog govori i tvrdnja Mirka Kovačevića da je kruševački grad zidan u dva navrata. Manji, snažnije ozidan istočni deo je stariji od Lazarevog vremena. Knez Lazar je podigao veći, zapadni deo, sa Lazaricom. Iskopavanja malog grada kruševačke tvrđave devedesetih godina prošlog veka su to i dokazala.