Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Bronzana statueta rimskog cara iz Lazarevog grada

– Ključaonica kulturno-istorijskog blaga – šta čuvaju kruševački depoi –

Dolaskom u naše krajeve, početkom nove ere, Rimljani su zatekli starosedelačka plemena na stupnju vojne demokratije. Sporadični arheološki nalazi i ostave iz rimskog vremena, nalaženi u Kruševcu na lokalitetu Lazarev grad i na antičkim lokalitetima u Makrešanu, Maskaru, Stalaću, Bačini, Jablanici, Konopljari u Čitluku, Počekovini, Novom Bračinu (Praesidium Dasmini), Suvaji, Marenovu, Kaoniku i Trubarevu svedoče o postojanju naselja, vojnih utvrđenja, kovnica novca, Villa rustika (lokaliteti Groće u Nauparu i Odaje u Jablanici), radionica za izradu i pečenje keramika i opeka. 

Priređuje: Ognjen Milićević, istoričar

Ostave antičkog novca pronađene su u Ćićevcu, Parcanu, Crnom Kalu, Ukosi, Jablanici, Vrataru, Bovnu, Makrešanu, Trubarevu… Najraniji primerci antičke materijalne kulture su luksuzni bokal olpe iz prve polovine prvog veka nove ere, pronađen u Bošnjanu i srebrni torkves- ogrlica iz Velikih Kupaca. U vreme slabljenja Rimske imperije naši krajevi su sve više uznemiravani upadima varvarskih plemena. To je vreme čestih sukoba i ratova, sve je u stagnaciji i opadanju. Stanovništvo traži utočište na prirodno zaštićenim brdsko- planinskim uzvišenjima. Rimska naselja postojala su do druge polovine 4. i prve polovine 5. veka. Balkan je tada doživeo provalu Gota, koja se završila rimskim porazom kod Hadrijanopolja (378.), što je dovelo do sumraka antičke civilizacije.

U Kruševcu je, tokom arheoloških istraživanja Lazarevog grada, pronađena bronzana statueta mlađeg Rimljanina odevenog u togu. Visina figurine iznosi 10,5 centimetara. Rimljanin je predstavljen u kontrapost stavu sa ispruženom desnom rukom kojoj nedostaje šaka. Moguće je da se u nedostajućoj šaki nalazilo koplje, svitak, kesa sa novcem ili neki drugi predmet. Arheolog Narodnog muzeja Kruševac Ljubiša Vasiljević izneo je pretpostavku da, iako je figurina predstavljena u togi, a ne u oklopu, postoji velika mogućnost da je reč o predstavi nekog od rimskih careva sa kraja 4. veka.

U to vreme uspon Dioklecijana na vlast označio je početak nove epohe. Dioklecijan je izgradio novi sistem upravljanja carstvom koji je nazvan Tetrarhija („vladavina četvorice“). Sastavljen je kolegijum od četiri vladara, dva avgusta i dva cezara. Po jedan avgust, kao stariji car, imao je da vlada istočnom i zapadnom polovinom imperije, uz pomoć cezara. Predviđeno je da se avgusti povuku i da ih zamene cezari, dok bi kolegijum bio popunjen izborom nova dva cezara. U početnoj fazi tetrarhije, Dioklecijan je vladao istočnom polovinom carstva, dok je za avgusta na zapadu uzdigao Maksimijana. Da bi se uspešnije rešili mnogobrojni problemi širom prostrane teritorije carstva, Dioklecijan je izabrao po jednog cezara na zapadu i istoku. Na istoku je izabran Galerije a na zapadu Konstancije Hlor. Dioklecijanovu vladavinu obeležili su sukobi sa Sarmatima na Dunavu i Balkanu, pobune u Egiptu i rat sa Persijom kao i progon hrišćana. Nakon što se Dioklecijan dobrovoljno odrekao prestola, usledili su sukobi Konstantina, Maksimijana i Maksencija na zapadu, Licinija i Maksimina na istoku. Konstantin i Licinije izašli su kao pobednici iz serije građanskih ratova. Godine 324. Konstantin je pobedio Licinija i postao jedini car čitave imperije.

Konstantin je povratio političku stabilnost nakon dugačkog perioda građanskih ratova. Glavno obeležje ovoj epohi daje Konstantinovo osnivanje Carigrada 330. godine, na mestu grčke varoši Vizantion. U ovom periodu dolazi do sudbonosnih događaja i u religijskom pogledu. Ranu hrišćansku crkvu potresale su mnoge kontroverze, od kojih su najžešća bila sporenja oko prave Hristove prirode. Želeći da sačuva jedinstvo crkve i reši brojne teološke sporove, Konstantin je 325. godine sazvao sabor u Nikeji, koji je kasnije priznat kao Prvi vaseljenski sabor hrišćanske crkve. Car je lično predsedavao na sednicama sabora na kome je učestvovalo oko 300 episkopa, uglavnom sa istoka. Na saboru je osuđeno Arijevo učenje i njegovi sledbenici, utvrđen je Simvol vere i donete su mnoge druge važne odluke za potonji život crkve i njenu organizaciju.

Tokom druge polovine 4. veka, nakon kratke vladavine cara Jovijana (363- 364), imperija je podeljena između braće Valentinijana i Valensa. Valentinijan je preuzeo zapadne, a Valens istočne provincije. Na zapadu je Valentinijan bio primoran da vodi seriju vojnih kampanja protiv Alemana, dok je na Dunavu došlo do upada plemena Sarmata i Kvada. Istovremeno je usledila velika seoba Gota koji, pod pritiskom Huna, napuštaju svoja prebivališta i sele se na zapad. Goti u velikim masama prelaze Dunav i naseljavaju se u Trakiji, prvobitno sa pristankom carskih vlasti, zauzetih ratom sa Persijancima na istoku. Car Valens naposletku je odlučio da se obračuna sa napadačima, prebacivši vojsku sa istoka u Trakiju.

Kod Hadrijanopolja (današnje Jedrene) dolazi do velike bitke između Gota i Rimljana, 9. avgusta 378. godine. Rimljani su pretrpeli težak poraz, a car Valens je poginuo na bojištu. Da bi nagnalo Gote na povlačenje sa Balkana, Istočno rimsko carstvo je bilo primorano da sa njima sklopi savez. Kao federati, Goti su se obavezali da carstvu pružaju vojnu pomoć. Istočni Goti naseljeni su u Panoniji, a Zapadni u severnoj Trakiji. Slučajni arheološki nalazi, iz neposredne okoline Lazarevog grada, ukazuju na mogućnost postojanja ranovizantijskog utvrđenja čiju su posadu činile gotske jedinice. O tome svedoči nalaz kopče sa sponom u obliku latiničnog slova S iz 5. veka.

Nakon smrti Valentinijana I 375. godine, njegov sin Gracijan postao je car na zapadu. Posle bitke kod Hadrijanopolja, Gracijan je u Sirmijumu proglasio iskusnog generala poreklom iz Hispanije, Teodosija, za cara Istočnog rimskog carstva. U religijskom pogledu tada po prvi put dolazi do sloge između Zapadnog i Istočnog carstva, budući da su i Gracijan i Teodosije bili sledbenici pravoslavlja i Nikejskog hrišćanstva. Teodosije I je već 381. godine sazvao sabor u Carigradu, da bi konačno rešio spor sa arijancima. Na ovom saboru potvrđen je Nikejski Simvol vere. Godinu dana ranije, 380, car Teodosije je proglasio hrišćanstvo za državnu veru Rimskog carstva i otpočeo progon pagana i pripadnika raznih jeretičkih učenja.

Sa prostora Lazarevog grada, i njegovog bližeg okruženja potiču nalazi rimskog novca. Na oko stotinu metara udaljenosti od bedema tvrđave u pravcu zapada, pronađen je srebrni denar cara Nerve (96-98). Prilikom istraživanja pronađeni su i novčići deifikovane carice Faustine Starije (141-161.), Antonina Pija (161-180), carice Herenije Etruscile (249-251), Konstantina Velikog (307 -337), cezara Konstantina II (317 -337), Konstancija II (337-361) i Valensa (364-378).

Prilikom građevinskih radova 1953. godine u blizini utvrđenja otkriveno je pet kandila za žižak od pečene zemlje. Gotovo je izvesno da je reč o rimskim svetiljkama-žišcima. Nažalost, svetiljke su izgubljene pre nego što su zabeleženi podaci o njima. Reč je o jedinom zabeleženom otkriću rimskih žižaka u kruševačkom kraju.

O. Milićević

Foto: Vikipedija/ Politika.rs