Šta sve čuva Umetnička galerija: Slika Vase Pomorišca „Šumarak na Paliću“

Umetnička galerija Kruševac je zvanično otvorena postavljanjem prve izložbe 27. januara 1962. Osnivanje Umetničke galerije kao muzeja specijalnog tipa podrazumevalo je predstavljanje, prikupljanje i stvaranje kolekcije dela likovne umetnosti 20. veka. Sam koncept umetničke zbirke, kao i izložbenog programa, zasniva se na tri segmenta koji su podrazumevali prikupljanje umetničkih dela koja treba da predstave: „Likovni razvoj autora rođenih u Kruševcu, okolini i onih koji su ovde živeli“, „presek“ likovne umetnosti u Srbiji i „dela istaknutih umetnika tipična za pojedine pravce“. Na taj način su postavljene osnove misije Umetničke galerije, da predstavlja i upoznaje široku publiku sa umetničkim vrednostima, podstiče razumevanje likovne umetnosti, kao i da pruži podršku njenom razvoju kroz podršku samim umetnicima, a najpre onima koji deluju u bliskom okruženju, izlaganjem i prikupljanjem dela likovne umetnosti

Piše: Ognjen Milićević

U zbirci Umetničke galerije čuvaju se dela nastala od druge polovine 20. veka do današnjih dana. Slika Vase Pomorišca „Šumarak na Paliću“, koja se čuva u Umetničkoj galeriji, rađena tehnikom ulje na lesonitu, nastala je 1950. godine. Bila je izložena na retrospektivnoj izložbi Vase Pomorišca koju je Muzej savremene umetnosti organizovao 1987. godine. On je svoj tematski krug proširio pejzažima. Koristio je zeleni tonalitet, što se jasno uočava na slici „Šumarak na Paliću“. Slika postiže živost, ima atmosferu i prosto vibrira. Pomorišac je sa grupom „Lada“ boravio u Kruševcu 1955. godine. Tada je izradio slike koje predstavljaju stari Kruševac.

Likovno stvaralaštvo Vase Pomorišca

Vasa Pomorišac, Banaćanin rođen u Modošu 1893. godine (preminuo 1961. godine u Beogradu), jedini je srpski slikar prve polovine 20. veka koji se školovao u Londonu. Za pola veka likovnog rada stvorio je mnoga dela od kojih je više od stotinu dostupno javnosti.

Pomoriščev umetnički put razvijao se od rodnog Modoša, preko Zagreba, Minhena i Beograda, pa sve do Londona i Pariza. O njegovoj priznatosti u svetu umetnosti svedoče brojne porudžbine i dela raznovrsne tematike– od portreta, pejzaža, religioznih i mitoloških kompozicija u ulju, preko istorijskih i narodnih motiva u fresko-slikarstvu, vitražima i ilustracijama za knjige, do nacrta za novčanice, ali i dobar prijem kod kritike i pozitivna mišljenja tadašnje stručne javnosti, kolega i društva uopšte.Pomorišac je naročito isticao svoju privrženost prošlosti, srpskoj i vizantijskoj, koju je dobro poznavao i koju je u duhovnom smislu unosio u svoje slikarstvo. Često je kopirao freske iz naših srednjovekovnih crkava i manastira koje je izlagao u Londonu i Parizu. Bio je veoma popularan portretista i u tom žanru se često izražavao. U osnovnom, njegov stilski razvoj se kretao od umerenog konstruktivizma, preko neoklasicizma do hladnog, monohromnog kolorizma. Sasvim je posebna i izdvojena pojava u srpskom slikarstvu između dva svetska rata.

Sa stečenim bogatim znanjem iz istorije umetnosti, ali i umetničko-tehnički veoma izverziran i talentovan, Pomorišac je sledeći tendencije u britanskoj umetnosti naslikao brojna dela religioznog karaktera, ali i mitološkog. Tokom školovanja u Londonu ,dela poput Iskušenja Svetog Antonija ili Plač Matere Božje, ili mitološke kompozicije Parisov sud predstavljaju primere kako tematski klasična umetnost može biti interpretirana kroz moderni likovni jezik.

Pored velike retrospektivne izložbe u Muzeju savremene umetnosti u Beogradu 1986. i 1987. godine, jedino se ozbiljno u 21. veku njegovim stvaralaštvom bavio Narodni muzej Zrenjanin priređujući izložbu 2018. i 2019. godine, a tu se sada nadovezuje i izložba u Galeriji Matice srpske u kojoj je predstavljeno preko 140 Pomoriščevih dela.

Pomorišac- naš prvi školovani vitražista

Pomorišac je u Londonu izučavao izradu vitraža, imajući u vidu da je britanska umetnost oduvek imala jaku tradiciju u dekorativnim umetnostima, što nije bio slučaj na našem području. Prvi je jugoslovenski slikar koji je bio specijalizovan za vitraž. Od njegovih mnogih dela ove vrste, koje je izradio u Beogradu, nakon bombardovanja u Drugom svetskom ratu, ostali su samo vitraži u Starom dvoru i u Hotelu Metropol.

Tako je Vasa u prvoj polovini 20. veka bio jedan od retkih, ako ne i prvi školovani vitražista u ondašnjoj Kraljevini Jugoslaviji.

Između dva svetska rata Pomorišac je izradio vitraž za Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić” (uništen u II svetskom ratu), kao i vitraž Dedal i Ikar za hol zgrade Aero-kluba u Beogradu.

Ovaj umetnik spada i red malog broja akademskih slikara u Jugoslaviji po čijem su nacrtu rađene novčanice. One odslikavaju njegove poglede uprte u srednjovekovnu tradiciju. Najzanimljiviji takav primer jeste novčanica od 500 dinara datirana u vreme uzmeđu 1935. i 1945. godine iz Muzeja primenjene umetnosti u Beogradu.

Putovanje od Sibira preko Hongkonga do fronta

Jedino što bi ljudima koji ga otrkrivaju, možda moglo biti zanimljivije od njegovih umetničkih dela, je sam život Vase Pomorišca. Kao i većinu umetnika koji su prve decenije 20. veka dočekali kao mladi ljudi tek na početku obrazovanja i karijere i njega je zadesio Prvi svetski rat. Mobilisan je od strane Austrougarske vojske već 1914. godine, ali se odmah deklarisao kao jugoslovenski nacionalista, te zbog svojih stavova završava u zatvoru.

Uspeva da pobegne u novembru 1914. godine i priključi se ruskoj vojsci. Posle osnivanja Srpskog dobrovoljačkog odreda 1915. godine i kasnije Srpske dobrovoljačke divizije učestvuje u borbama na Dobrudži gde je iste godine ranjen od Bugara.

Nakon ranjavanja lečio se i oporavljao u Moskvi, a po izlasku ostaje kratko da živi tamo i potom odlazi u Odesu. Početkom 1918. godine, posle oporavka, sa Srpskom dobrovoljačkom divizijom putuje preko Sibira, Mandžurije, Hongkonga, Cejlona, Indijskim okeanom, preko Sueca i Aleksandrije na Solunski front gde se pridružuje srpskoj vojsci i svojim kolegama saborcima Živoradu Nastasijeviću, Milošu Goluboviću, Mihailu Milovanoviću i Veljku Stanojeviću. Zbog posledica ranjavanja ne ide više na front i dobija prekomandu u Vrhovnukomandu, gde radi kao ratni slikar. Tada je nastao niz crteža i simboličkih kompozicija vezanih za rat i stradanje srpskog naroda poput Alegorije smrti ili O Bože, Bože.

Međuratni i posleratni period

Od 1919. godine učestvovao na brojnim kolektivnim izložbama u zemlji i inostranstvu. Njegovi radovi su izlagani u Londonu, Barseloni, Minhenu, Amsterdamu, Briselu…

Sa Živoradom Nastasijevićem u Beogradu 1930. godine osniva grupu „Zograf“ koja je postojala do 1940. godine. Udruženje kvalifikovanih likovnih umetnika u Beogradu formira 1926. godine.

U Parizu boravi između 1935. i 1939. godine. Predavao je u Kraljevskoj umetničkoj školi u Beogradu, a kasnije je postavljen i za profesora Akademije likovnih umetnosti u Beogradu 1942. a 1950. za profesora Akademije primenjenihumetnosti u Beogradu.

Od 1940. je član Udruženja „Lada“, a 1944. godine postaje član Udruženja likovnih umetnika Srbije (ULUS).

Dela mu se nalaze u brojnim privatnim kolekcijama po Srbiji, bivšoj Jugoslaviji i Evropi, kao i u i u državnoj kolekciji Muzeja Viktorije i Alberta u Londonu.

Nagrađen je Srebrnom medaljom Udruženja francuskih umetnika. Tokom pedeset godina stvaranja, iznedrio jedinstvenu likovnost u srpskoj umetnosti.