Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Vinčanske figurine iz Vitkova

Ključaonica kulturno-istorijskog blaga – šta čuvaju kruševački depoi

Počev od svoga osnivanja, kruševački muzej bavi se čuvanjem i zaštitom pokretnih arheoloških nalaza. Deo bogate Arheološke zbirke Narodnog muzeja Kruševac su i figurine pronađene na arheološkom lokalitetu Vitkovo kod Aleksandrovca. Potiču iz Vinčanskog perioda (5 500- 4 500 p.n.e)

Priređuje: Ognjen Milićević, istoričar

Vitkovačko polje je jedno od najpoznatjih arheoloških nalazišta vinčanske kulture koje se nalazi na 3 km od Aleksandrovca i 25 km od Kruševca, u atarima sela Vitkovo i Venčac.

Značaj ovog lokaliteta prvi je uočio sredinom ’60-tih godina 20. veka profesor istorije iz Aleksandrovca Milosav Bondžić. Tada su na ovom mestu pronađene tri vinčanske figurine, većih dimenzija. Rekognisciranja terena su izvedena 1968. i 1969. godine, a prva sondažna iskopavanja obavio je Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva i Narodni muzej iz Kruševca, 1969. i 1971.

Prva iskopavanja 1969. godine dala su odlomke vinčanske keramike, figurine, kremene i koštane alatke. Narednim iskopavanjima 1971. pronađene su keramičke posude većih dimenzija, rađene grubljim tehnikama. Finije posude (tanjiri sa kanelovanim obodima, bikonični sudovi, pehari i minijaturni sudovi) su glačani, bojeni i bili su ukrašeni različitim geometrijskim oblicima (spirala, meandar, snopovima urezanih linija, trouglovima i rombovima).

Tokom zaštitnih iskopavanja 2001. godine u sondama pri Kožetinskoj reci otkriveni su stambeni objekat i jama. U samoj jami nađeni su različiti predmeti, fragmenti keramičkih posuda, žrtvenika, pehara, amuleta i figurina. Na osnovu tipa, oblika i načina izrade i ukrašavanja keramičkih posuda, ustanovljeno je da nalazi pripadaju mlađoj fazi vinčanske kulture (Vinča – Pločnik). U delu Vitkovačkog polja ka Stubalskoj reci iste godine pronađene su tri antropomorfne figurine. Na osnovu keramičkih posuda smatra se da ovi nalazi pripadaju starijoj vinčanskoj fazi (Vinča – Tordoš).

Posebno se izdvajaju nalazi antropomorfnih figurina. Upravo na ovom lokalitetu u Župi pronađen je najveći broj figurina statueta u Srbiji. Najreprezentativniji primerci imena su dobili na izložbi u Nici 1991. godine: Lady of Aleksandrovac, Venus de Župa, Madame de Vitkovo i Madame de Venčac. Sve četiri figurine izrađene su od terakote i čuvaju se u Zavičajnom muzeju Župe u Aleksandrovcu. Statuete i figurine od pečene zemlje različitih su oblika i veličina. Rađene su različitim tehnikama. Neke figurine imaju celo telo, sa sumarno predstavljenim licem i odelom, dok su druge samo u obliku glave sa takođe sumarnim licem. Na nekim figurinama značajno su naglašeni polni atributi.

U Narodnom muzeju Kruševac čuvaju se figurine i statuete sa ovog lokaliteta.

Figurine i arheološki nalazi sa lokaliteta Vitkovo izlagani su u više navrata na izložbama u Srbiji i svetu. Tako je 2009. u Loznici u Muzeju „Jadra” gostovala izložba „Vitkovačko polje u praistoriji” u organizaciji Narodnog muzeja Kruševac, na kojoj je bilo izloženo 140 figurina sa ovog lokaliteta.

Vinčanska kultura predstavlja mlađeneolitsku i ranoneolitsku kulturu Evrope (između prvih vekova V milenijuma pre nove ere i prvih vekova IV milenijuma pre nove ere). Prostirala se od srednjeg Potisja na severu do Skopske kotline na jugu i od reka Usore i Bosne na zapadu do Sofijskog basena na jugu. Obuhvatala je teritorije današnje Srbije, Rumunije, Severne Makedonije i Bosne i Hercegovine. Vinčanska kultura je bila tehnološki najnaprednija praistorijska kultura na svetu. Najranija metalurgija bakra u Evropi potiče sa vinčanskog lokaliteta Belovode (najstarijeg rudnika u Evropi) u istočnoj Srbiji… Vinčanci su prvi na svetu počeli da tope metal. Otpočeli su uzgoj stoke i žitarica, pravljenje keramika i bili su vešti trgovci.

Na prostoru centralnog Balkana nosioci rano i srednje neolitske kulture (5.300- 4.400 p.n.e) pripadali su Starčevo-Kereš-Kriš kulturnom kompleksu. Ovaj naziv označava tri bliske kulture: starčevačku, kerešku i krišku koje su obuhvatale područje današnje jugoistočne Mađarske, Srbije i Rumunije. Starčevačka kultura, koja je naziv dobila po lokalitetu Starčevo, razvila se u veoma važnom periodu napretka čovečanstva, kada je počela proizvodnja hrane. Starčevačka kultura je donela znanja koja će biti veoma značajna za naredni period. Ljudi su živeli u zemunicama i nadzemnim kućama, pravili su izuzetno kvalitetnu keramiku tankih zidova, ukrašenu geometrijskim motivima, statue stubaste forme, koje podsećaju na vinčanske figurine. Nalazi iz vremena Starčevačke i Vinčanske kulture pronađene su tokom arheoloških istraživanja Lazarevog grada.

Na vezu između starčevačke i vinčanske kulture upućuju oblici keramike i figurine, kao i stambeni objekti i teritorija koju su obuhvatale. U arheologiji postoji i druga hipoteza o nastanku vinčanske kulture, po kojoj je značajnu ulogu imao uticaj migracija sa jugoistočnog Balkana.

Galerija: