Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Narodna nošnja i odevni predmeti iz 19. veka

– Ključaonica kulturno-istorijskog blaga – šta čuvaju kruševački depoi –

Etnografska zbirka počinje sa formiranjem od samog osnivanja kruševačkog muzeja, kada se beleži ulazak u fond jednog od vrednijih predmeta- srpske građanske nošnje. Ustrojstvom odeljenja za etnologiju 1965, započeto je sistematsko proučavanje tradicionalne kulture i formiranje zbirki u koje ulaze predmeti sa teritorije Kruševca, ali i šire antropogeografske celine dela Temnića i Zapadnog Pomoravlja, Rasine, potkopaoničkih naselja i oblasti Aleksandrovačke župe. Zbirka je odražavala sve karakteristike etničke strukture kruševačkog kraja, gde posle oslobođenja (1833.), većim delom učestvuju doseljeničke kosovsko-metohijske struje, izmešane sa mlađim dinarskim doseljenicima. Predmeti u etnološkoj zbirci svedoče o svakodnevnom životu stanovništva na ovim prostorima, u bližoj i daljoj prošlosti i u različitim društvenim i ekonomskim uslovima. Klasifikovani su i deponovani po vrsti materijala, da bi se vremenom počele formirati zbirke, podzbirke i kolekcije. Etnološka zbirka, sa oko 6.000 evidentiranih predmeta, danas je razvrstana na predmete koji pripadaju seoskoj i gradskoj kulturi.

Srpska građanska nošnja

Uporedo sa stvaranjem nacionalne države, tokom treće decenije 19. veka nastajao je i nacionalni kostim građanskog društva. Kombinovanjem elemenata levantske i zapadno evropske mode najbolje je izražavao tadašnje akulturacijske procese- udaljavanje od orijenta i postepeno približavanje evropskoj kulturi. U drugoj polovini 19. veka, srpski građanski kostim nije bio isključivi način odevanja već odeća za svečane prilike. Osnovne elemente kostima (haljine, suknje, bluze, obuća, prateći modni detalji) činili su odevni predmeti zapadnog porekla koji su prolazili kroz sve modne promene. Međutim, libade, fes sa kićankom ili tepeluk izvezen biserom i svileni pojas bajader ostali su stalni i prepoznatljivi elementi kostima.

Anterija – Starinska haljina

Anterija je vrsta starinske haljine. To je haljina sa dubokim izrezom na grudima, sa dugim, spreda otvorenim rukavima, a sama je dugačka do članaka nogu. Od struka naniže je zvonastog izgleda, jer su tu dodavani „klini“. Materijali koji su se koristili za njenu izradu su bili razni: pamuk, svila, somot, brokat. Obično su bile crvene sa uzanim belim prugama ili sa sitnim motivima, a raskošnim su smatrane one sa zlatnim vezom od svile ili somota. Majstori koji su izrađivali anterije su se nazivali terzije.

Poreklo anterije može se pratiti unazad vekovima. Smatra se da potiče iz balkanskog regiona, sa posebnim naglaskom na područje Balkana i Mediterana. Tačan trenutak i mesto njenog nastanka ostaju obavijeni tajnom, ali se veruje da je anterija imala svoje korene u ruralnim zajednicama koje su se bavile poljoprivredom i stočarstvom.

 Anterija je bila posebno popularna među ženama u ruralnim područjima Balkana, kao i među nomadskim zajednicama. Njena popularnost bila je izražena u regionima poput Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Makedonije, ali i u pojedinim delovima Turske, Grčke i Albanije. Kroz istoriju, anterija je prošla kroz različite faze razvoja i promena u dizajnu i stilu. Počevši od jednostavnih i praktičnih oblika, anterija je postepeno evoluirala i postala sve složenija u svom izgledu. Kroz vekove, anterija je bila inspiracija za umetnike, dizajnere i modne stručnjake, što je dovelo do pojave različitih stilova i varijacija u različitim regionima. Anterija nije samo haljina, već i simbol identiteta i pripadnosti određenoj kulturi i tradiciji. Nosi sa sobom priču o prošlim vremenima, običajima i načinu života. U različitim regionima, anterija je bila nošena na svečanim prilikama, tradicionalnim festivalima, venčanjima i drugim važnim događajima. Njena upotreba i značaj bili su duboko ukorenjeni u lokalne običaje i verovanja.

Anterija se može naći u različitim varijacijama, u zavisnosti od regiona i kulture. Ova haljina je često ukrašena detaljima kao što su vez, aplikacije, perle ili šare. Svaki detalj ima svoje značenje i doprinosi jedinstvenosti ove haljine. Bila je simbol ženstvenosti, elegancije i tradicije.

Danas se anterija često koristi kao deo narodnih nošnji u mnogim kulturama. Iako je manje zastupljena u svakodnevnom nošenju, ova haljina i dalje nosi poseban značaj i predstavlja deo kulturnog nasleđa.

Anterija je jedinstvena i prelepa haljina koja odražava duh prošlih vremena i povezuje nas sa našom kulturom i tradicijom. Njena elegancija i izuzetnost čine je dragocenim delom našeg nasleđa.

Anterija se i danas nosi u različitim prilikama, uključujući kulturne događaje, modna okupljanja, festivale i izložbe. Ona predstavlja spoj tradicije i savremenosti, čime se čuva i promoviše srpsko kulturno nasleđe. Nošenje anterije postalo je simbol ponosa na tradiciju i identitet. To je haljina koja je kroz vekove nosila značajnu ulogu u srpskoj kulturi.

U poslednjoj fazi razvoja nošnji kruševačkog kraja, u periodu pred i nakon Drugog svetskog rata, već su veoma vidni uticaji nošnji Šumadije, a preko nje i pozajmljenih i prilagođenih elemenata gradske odeće: košulje su krojene slično gradskim bluzama, čarape izvezene sa cvetnim motivima rađene su po uzoru na gradski zapadni vez 19. veka, šumadijski jelek od pliša sa bogatim ili diskretnim terzijskim vezom orijentalnog je porekla. Suknje, najdekorativniji deo nošnje, su originalne tvorevine koje su činile ovu nošnju jedinstvenom i prepoznatljivom.

U Narodnom muzeju Kruševac čuvaju se i vunene čarape. Po legendi, ustanici na čelu sa Stanojem Glavašem oslobodili su Kruševac tako što su, hodajući i šunjajući se u čarapama, noć uoči bitke, tiho prišli turskim šatorima i polako iz zasede ubijali turske oficire i komandante. Moguće je da od tada Kruševljani nose nadimak „Čarapani“.

GALERIJA

Ognjen Milićević