Šta sve čuva Narodni muzej Kruševac: Legat Stanislava Biničkog i spomen-zbirke Milana Milovanovića i Dragoslava Vasiljevića Fige

Odmah nakon osnivanja kruševačkog muzeja započeto je i formiranje istorijske zbirke koja obuhvata predmete počev od srednjeg veka do današnjih dana. U zbirci su zastupljeni predmeti, fotografije i dokumenta vezani za politički, vojni, privredni i kulturni život Kruševca

U okviru istorijske zbirke postoji i dvanaest podzbirki i legat Stanislava Biničkog (1872‒1942), koji pored ličnih predmeta, dokumenata i fotografija, sadrži originalne notne zapise kompozicije Marš na Drinu, kao i kompozicija nastalih u razdoblju od 1887. do 1893. godine. U Narodnom muzeju Kruševac postoji i zbirka kulturne istorije, koja predstavlja fond građe od izuzetnog značaja za proučavanje tokova istorijskih i kulturoloških dešavanja u kruševačkom kraju, ali i svedočanstvo o uticaju Kruševca i znamenitih Kruševljana na kreiranje istorije moderne srpske države. Oformljena je 1998, a 2011. izdvojena je iz etnološkog i pripojena istorijskom odeljenju. Zbirka sadrži oko 3.000 predmeta i obuhvata razglednice, dopisne karte, fotografije, arhivsku građu, legat akademika Vladana Đorđevića i predmete vezane za kulturno-istorijski život Kruševca i okoline. Zbirka likovne umetnosti Narodnog muzeja Kruševac predstavlja celinu u kojoj su zastupljeni autori i pravci od značaja za razumevanje istorijskih i savremenih tokova srpskog likovnog stvaralaštva 20. veka. Kao posebne, u najvećoj meri zaokružene celine, u okviru kruševačke likovne zbirke nalaze se spomen-zbirke kruševačkog slikara Milana Milovanovića i Dragoslava Vasiljevića Fige, kao i legat sestara Mihailović. Zbirka obuhvata 491 delo.

Legat Stanislava Biničkog

Deo stalne postavke Narodnog muzeja Kruševac su lični predmeti, dokumenti i fotografije kompozitora Stanislava Biničkog, kao i originalni notni zapis kompozicije „Marš na Drinu“.

Stanislav Binički bio je srpski kompozitor, dirigent i pedagog. Autor je prve srpske opere „Na uranku“ (rađene po tekstu Branislava Nušića) i vojničkog marša „Na Drinu“. Rođen je 1872. godine u Jasici nadomak Kruševca. Njegov otac Stevan Binički (1840 -1903), rođen u Lici, bio je oficir austrijske i kasnije srpske vojske. U austrijskoj vojsci se ističe 1866. godine tokom bitke kod Kenigreca, u austrijsko-pruskom ratu. Na poziv kneza Mihaila prelazi u Srbiju, da nastavi karijeru. Učestovao je uspešno u više poverljivih misija, koje mu je poverio knez Mihailo. Kao inženjerijski poručnik stupio je u srpsku vojsku, gde je postavljen za komandira treće pontonske čete u Jasici kod Kruševca. Tu mu se, u braku sa Marijom baronicom fon Rehingen, 27. jula 1872. godine rađa sin Stanislav. U Jasici i Đunisu ostao je do 1874, a onda je unapređen u čin kapetana druge klase.

U Prvom srpsko-turskom ratu 1876/77, otac čuvenog Stanislava Biničkog istakao se komandujući kruševačkim odredom, naročito u borbama u Jankovoj klisuri, kada je proterao Turke prema Blacu i Kuršumliji, pa je unapređen u čin majora. Bio je teško ranjen u boju na Adrovcu, gde uz pomoć pukovnika Nikolaja Rajevskog odbija napad nadmoćnih turskih snaga. Tokom boja na Krevetu protivnapadom preotima od Turaka odsek Grebun-Rujnik. Inženjer major postao je 10. septembra, a inženjer potpukovnik 10. oktobra 1876. godine.

Istakao se i u Drugom srpsko- turskom ratu kao komandant kruševačke brigade. Godine 1883. dobija unapređenje u inženjera pukovnika, a 1884. Stevan Binički je postavljen za ađutanta kralja Milana. U borbama je zadobio dve rane, od kojih je ona druga zadobijena u strašnoj bici kod Velikog Šiljegovca mogla biti fatalna.

Njegov sin Stanislav Binički (1872- 1942) prva muzička znanja stekao je od Stevana Mokranjca i Josifa Marinkovića, pevajući u pevačkom društvu Obilić kao i u Beogradskom pevačkom društvu. Školovao se u Beogradu, Nišu i Leskovcu, a svirao je violinu i flautu. Još tokom gimnazijskih dana je obrađivao kompozicije za đački orkestar, a zanimao se i za solo pevanje. Iako je bio muzički vrlo talentovan po želji oca upisuje Prirodno-matematički fakultet na tadašnjem Filozofskom fakultetu u Beogradu. Za vreme studija u sklopu Velike škole osniva Akademsko muzičko društvo. Posle jednogodišnjeg rada u gimnaziji u Leskovcu, odlazi u Minhen, gde narednih četiri godine, između 1895. i 1899. godine, studira kompoziciju i solo pevanje na Muzičkoj akademiji kod profesora Jozefa Rajubergera. Nakon završenih studija, vratio se u Beograd, gde je učestvovao u razvoju muzičke i pedagoške delatnosti. Postaje vojni kapelnik i osniva prvi simfonijski Beogradski vojni orkestar, a 1904. i Muziku kraljeve garde kojom diriguje do 1920. Paralelno sa dirigovanjem aktivan je i kao horovođa u Beogradskom pevačkom društvu Obilić, Tipografskom pevačkom društvu Jakšić, kao i u Pevačkoj družini Stanković. Zajedno sa Mokranjcem i K. Manojlovićem osniva Srpsku muzičku školu (danas Muzička škola „Mokranjac“). Bio je horovođa mnogih pevačkih društava i dirigent Narodnog pozorišta, gde je 1920. godine osnovao Operu, čiji je prvi dirigent i direktor bio.

Od 1924. posvećuje se komponovanju. Poznat je i po tome što je za svoje kompozicije koristio folklorne motive.

Prvi svetski rat sa svojim Orkestrom Kraljeve garde odveo ga je na Krf, gde je i u ovom teškom vremenu za srpski narod Binički sa svojim orkestrom aktivan organizujući humanitarne koncerte na Krfu i u Solunu. Turneja u Francuskoj 1916, bila je bila više nego uspešna. Zbog velikog interesovanja Francuska je zatražila od Srbije da dozvoli Stanislavu Biničkom i orkestru Kraljeve garde da produži boravak i turneju po Francuskoj, što je depešom potvrđeno, a Francuska je još neko vreme mogla uživati u koncertima pod palicom Stanislava Biničkog. Udruženje kompozitora i muzičkih izvođača Francuske je 1917. godine Stanislava Biničkog proglasilo za svog počasnog člana.

Binički je autor većeg broja kompozicija za vojne duvačke orkestre: uvertire „Iz mog zavičaja“, ciklusa narodnih pesama u obradi „Na Liparu“, ciklusa „Pesme iz Južne Srbije“ i „Mijatovke“, vojnih marševa „Na Drinu“ i „Paradni marš“. Najpoznatiji srpski marš, „Na Drinu“, Binički je posvetio pukovniku Milivoju Stojanoviću Brki, koji je poginuo u Kolubarskoj bici.

Spomen-zbirke Milana Milovanovića i Dragoslava Vasiljevića Fige

U zbirci likovne umetnosti Narodnog muzeja Kruševac čuvaju se najlepša dela kruševačkih slikara Milana Milovanovića i Dragoslava Vasiljevića Fige.

Milan Milovanović bio je srpski slikar impresionista i likovni pedagog. Rođen je u Kruševcu 19. oktobra 1876. godine, gde je završio osnovnu školu i nižu gimnaziju, a 1896. upisao je likovnu školu Kirila Kutlika u Beogradu, da bi već 1897. stupio u atelje Antona Ažbea u Minhenu. Godine 1898. upisao je minhensku Akademiju koju je završio 1902. I u Parizu upisuje Akademiju, koju završava 1906. i potom dolazi u Beograd.

Po dolasku u Beograd gde je bio jedan od najobrazovanijih slikara, dobio je zadatak od Ministarstva inostranih poslova da prouči srpske manastire u Srbiji, Makedoniji i Svetoj Gori i beleži u slici i crtežu srpske srednjovekovne spomenike. Obilazio je manastire, a mediteranska priroda je kod njega probudila interes za slike prirode sa puno svetlosti. Njegova slika „Most cara Dušana u Skoplju“ se ubraja zajedno sa „Dereglijama na Savi“ Nadežde Petrović i „Tašmajdanom“ Mališe Glišića, u prve primere impresionističkog slikarstva u Srbiji.

U toku Prvog svetskog rata bio je u srpskoj vojsci i radi uglavnom slike dokumentarnog karaktera sa ratnom tematikom i portrete srpskih vojnika i oficira. Nakon teške bolesti, 1915. godine, upućen je na oporavak u Italiju gde ga mediteranski pejzaži ponovo vraćaju impresionizmu. U tom periodu boravi na Kapriju, u Rimu, južnoj Francuskoj i Dubrovniku. Slike nastale u tom razdoblju smatraju se najboljim slikama srpskog impresionizma. Pri štabu Vrhovne komande beleži prizore iz vojničkog života tokom Balkanskih i Prvog svetskog rata.

Bavio se i restauracijom fresaka i ikonostasa a povremeno i likovnom kritikom. Beogradska opština ga je januara 1944. nagradila prvom poveljom i svetosavskom nagradom. Bio je oženjen Olgom Mišić, kćerkom slavnog vojvode Živojina Mišića. Umro je u Beogradu, 15. avgusta 1946. godine.

Dragoslav Vasiljević Figa (1895 -1929) bio je srpski slikar i pedagog. Figa se upisao na Umetničko-zanatsku školu u Beogradu 1911, da bi na trećoj godini prekinuo školovanje i otišao u Prištinu, gde je radio u gimnaziji kao honorarni učitelj.

Pošto je regrutovan, sa štabom srpske vojske 1916. stigao je na Krf, odakle je, bolestan i iznemogao, prebačen u Afriku. Slike nastale u logoru izlagao je u Bizerti. Po povratku u Beograd 1919. nastavio je školovanje u Umetničkoj školi i sa stečenom diplomom vratio se u Prištinu. Tu je organizovao svoju prvu izložbu ulja, akvarela i crteža (1920). Drugu samostalnu izložbu priredio je u Skoplju (1921), gde je izlagao pretežno motive sa Kosova.

U Kruševac je prešao 1921. kao gimnazijski nastavnik. Napisao je udžbenik Kratka teorija crtanja. Istovremeno je sa trećom samostalnom izložbom u Kruševcu (1928) slikao i ikonostas u crkvi sela Vučjak (zapaljen aprila 1949.).

Posthumno, 1932 godine, Kruševljani su priredili izložbu Vasiljevićevih radova. Do danas je sačuvano oko 200 njegovih slika, od kojih je većina u Umetničkoj galeriji u Kruševcu, a manji deo je u privatnom vlasništvu.

Deo zbirke likovne umetnosti je i legat sestara Mihailović.

Ovim tekstom završen je serijal u kome je izneseno na svetlo dana istorijsko i kulturno blago koje se čuva u Narodnom muzeju Kruševac. U muzeju se čuvaju i uniforme i oružje iz Prvog i Drugog srpskog ustanka, kao i iz vremena Kneževine i Kraljevine Srbije i Prvog i Drugog svetskog rata. Tu su i zanimljivi eksponati koji govore o kulturnom i društvenom životu grada tokom 19. i 20. veka. Deo stalne postavke muzeja su i predmeti i fotografije koji podsećaju na vreme Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.

Ognjen Milićević