Šta sve čuva Narodni muzej: Ikona Presvete Bogorodice sa Hristom iz 19. veka

U Narodnom muzeju Kruševac čuva se izuzetno umetničko delo kruševačkog slikara Nastasa Tomića, ikona Bogorodice sa Hristom. Sličnu ikonu izradio je ovaj znameniti slikar za ikonostas manastira Svete Trojice u Gabrovcu kod Niša. Pored nje, u Narodnom muzeju čuvaju se i druga umetnička dela ovog slikara. Deo stalne postavke su i kopije fragmenata fresaka  kneza Lazara i cara Uroša iz crkve Lazarice (19. vek), ikonica pronađena u Lazarevom gradu (17/18. vek), korica jevanđelja, kandilo i kadionica iz Crkve Vaznesenja Gospodnjeg u Laćisledu (19. vek)…

Piše: Ognjen Milićević

Slikar Nastas Tomić, poznat Kruševljanima kao portretista viđenijih ljudi, poslanika, trgovaca, lekara i članova njihovih porodica, živeo je i stvarao u 19. veku u maniru strogog realizma. Njegovo umetničko poreklo bilo je vezano za zografsko slikarstvo, ali se vremenom oslobodio ovog stila i usmerio na akademski realizam.

Glavni cilj ovog umetničkog pravca je završenost i glatkoća slike. Polazi od antike i vrhunca renesanse i jedna je od najvažnijih tehnika koju je koristio i često upotrebljavao barokni slikar Karavađo (1571-1610). Motivi koje su gajili akademisti su bili iz tema mitologije i istorije i slikali su ih na velikim platnima. Ovaj slikarski pravac je trajao od druge polovine 19. veka do pred Prvi svetski rat. Posle Drugog svetskog rata akademizam je smatran za reakcionarnu umetnost koja guši savremene umetničke snage. Renesansa akademizma je počela 70-ih godina 20. veka.

Nastas Tomić (1845-1900)

Nastas Tomić, slikar nekadašnjeg ikonostasa i živopisa velikošiljegovačkog hrama i mnogih drugih crkava širom Srbije, bio je jedan od značajnijih slikara u kruševačkom kraju. Došao je u Srbiju iz Ohrida u kom je rođen 1845. godine. Službovao je u kruševačkoj Gimnaziji, a bio je i prvi pevač u horu pevačkog društva „Car Lazar“.

Prvo poznato delo kruševačkog slikara Nastasa Tomića je ikonostas u Naupari, rađen 1860. godine, koji je rađen u zografskom slikarskom maniru.

Njegovo delo su i carske dveri u manastiru Svetog Romana nastale 1868. godine na kojima je slikar ostavio zapis i potpis, nakon čega je usledila pauza u radu do devete decenije 19. veka.

U devetoj deceniji devetnaestog veka nastaje veći broj ikonostasa popout onih koje radi u: Rataju 1884, Crkvinama 1884, Vrnjačkoj Banji i Stopanji 1884, Kamenaru, 1886, Jasici 1893, Jovcu 1895, Žitorađi i Mrčajevcima 1896, te Ribarima 1898. godine, crkvi Svete Petke u Trnjanu, čime se konačan broj njegovih dela u domenu crkvene umetnosti ne iscrpljuje. Radio je i ikone Svetog Georgija, Svetog Arhangela Mihaila i Svete Petke za ikonostas manastira Komorane.

Nastas Tomić je bio vaspitan i obrazovan kao slikar zograf (živopisac), ali je nakon dolaska u Srbiju postepeno počeo da napušta ovaj model crkvenog slikarstva sve više ga prilagođavajući traženom akademskom modelu živopisa.

Tomić u svom slikartvu nije uspeo da stekne onakvo poznavanje slikanja figura popout slikara školovanih na akademijama, ali je koristio istovetne predloške kojim je osavremenjavao svoje slikarstvo. O tome najbolje svedoče ikonografska rešenja predstava Svetog Arhangela Mihaila i Svetog arhiđakona Stefana, ili scena popout Žrtve Avramove i Žrtve Nojeve koja je primenjivao često na ikonostasima.

Njegov rad bio je priznat od strane lokalne kruševačke crkvene jerahije i vrlo često je dobijao poslove bez javnog konkursa, budući da je njegova niska cena rada bila prihvatljiva crkvenim opštinama. Osim bavljenja crkvenim slikartvom u čijem domenu je ostavio brojne ikonostase, živopise i pojedinačne ikone u kruševačkom kraju od kojih se mnogi još i danas identifikuju kao njegovi, Nastas Tomić se bavio i portretnim slikartvom o čemu svedoči nekoliko portreta koji se čuvaju u kruševačkom Narodnom muzeju.

Sveukupni značaj Nastasa Tomića za crkvenu umetnost Kraljevine Srbije u devetnaestom veku tek treba da se sagleda, dok je njegov značaj za umetnost kruševačkog kraja druge polo 19. veka veliki.

Poput slikara kao što su Živko Pavlović i Milija Marković, on je pripadao onoj struji koja je omogućila transformaciju i osavremenjavanje zografskog slikartva koje je u takvom, transformisanom obliku trajalo sve do kraja devetnaestog veka.

Nastas Tomić je preminuo 1900. godine i sahranjen je na kruševačkom starom groblju.