Rođen Stojan Protić – prvi premijer Kraljevine SHS

Stojan Protić rodio se u Kruševcu 16. januara 1857, gimnaziju je pohađao u Kruševcu i Kragujevcu. Filozofski fakultet (Istorijsko-filološki odsek) završio je u Beogradu. Sudski činovnik i profesor istorije u gimnaziji do 1882. godine. Saradnik i urednik lista „Samouprava“ bio je od 1882. godine.

Svoj javni život otpočeo je 1884. kada je pokrenuo list „Odjek“. Sekretar Velikog ustavotvornog odbora postaje 1888, a najpre kao Sekretar, a potom i načelnik u Ministarstvu unutrašnjih dela radi od 1889. Za privremenog upravnika grada Beograda postavljen je 1893. Zatim je pokrenuo i uređivao list „Delo“. Član Samostalne monopolske uprave i narodni poslanik je od 1901. godine. Ministar unutrašnjih dela bio je u više navrata (1903-1905; 1906-1907; 1910-1911 i 1912-1914), kao i ministar finansija (1909-1912 i 1917-1918), ministar inostranih dela (1918), nakon čega biva ustoličen i za prvog premijera Kraljevine SHS 1918. godine. Objavio je veliki broj radova iz istorije. Stojan Protić svakako je najkrupnija politička figura potekla iz Kruševca.

Stojan je još jedan čovek iz Kruševca, posle Pavla Mutavdžića, Jevrema Prištevca i Koste Rakičića, koji je svojim angažmanom bitno uticao na uređenju i izgled Vrnjačke Banje.

“Kad je Stojan Protić, ministar unutrašnjih dela, posetio Vrnjačku Banju 1905. godine, on se zgranuo kad je sagledao one straćare – čatrlje koje su se nanizale duž glavne staze, od tadašnjeg hotela „Sotirović“ pa do državnog paviljona, gde se nalazi prijavno odeljenje. Te nehigijenske zgrade Protić je jednim potezom pera slistio s lica zemlje. Čim se vratio u Beograd odmah je naredio da se sve te zgrade sruše u najkraćem vremenu, u interesu ugleda Banje i narodnog zdravlja. Čim su za ovu odluku ministrovu saznali sopstvenici zgrada, odmah su došli u vrnjački telegraf sa poslanikom sreza trsteničkog i predali depešu za ministra Protića, moleći ga da povuče svoju odluku, ali to nije ništa pomoglo. Protić je ostao sebi dosledan. Slučaj je hteo da ovu ministrovu naredbu izvrši Marko Karamarković, pisar sreza trsteničkog, sin onoga Mate Karamarkovića profesora kruševačke Gimnazije, koji je zajedno sa Pavlom Mutavdžićem, okružnim načelnikom, još u prvoj polovini 1868. godine, napisao i potpisao proglas za upis u Osnovatelno društvo kiselo-vruće vode u Vrnjcima” (Politika, 31. jul 1933, str. 9).

Stojan je imao sinove Milana – državnog činovnika (dedu čuvenog istoričara Milana St Protića) i Dušana (1900-1918), maturanta srpske gimnazije u Nici, i ćerku Micu, udata za Radomira Kopšu.

Preminuo je u Beogradu 28. oktobra 1923. godine.