Pavle Stefanović, kruševačka intelektualna gromada

Pavle Stefanović čuveni srpski filozof, estetičar, esejista, muzički pisac, kritičar i književnik rodio se u Kruševcu 22. marta 1901. godine u porodici intelektualaca

Otac Svetislav Stefanović bio je lekar, pesnik, kritičar i prevodilac Šekspira. Majka Milana Stefanović, rođena Bota, studirala je psihologiju i pedagogiju na Univerzitetu u Cirihu (Švajcarska).

Seća se da je kao dete posmatrao dan opšte mobilizacije, polazak regruta iz Kruševca u Balkanski rat, ispred okružnog Načelstva iz dvorišta svoje kuće. Tokom Prvog svetskog rata i trajanja okupacije „sticanjem građanskih okolnosti u kući je bilo tri klavira, a gimnastičke sprave u vrtu iza kuće“.

Prvo muzičko obrazovanje je stekao u Kruševcu, u kome je pohađao Gimnaziju, koju je završio kasnije u Beogradu. Kako kaže na njega su presudno uticale dve godine rada i druženja sa članovima govornog hora radničke umetničke grupe „Abrašević“ za vreme rata u Španiji (1936): – Bio sam umetnički rukovodilac tog revolucionarnog kratkovekovnog hora.

Recitovali smo Bertolda Brehta, ja sam komponovao, dirigovao, pisao pesme ideološko – političkog sadržaja i karaktera, pod tuđim i izmišljenim imenima, u pauzama proba i posle završenih proba, često ometenih nadzorom tadašnje policije.

Diplomirao je na Filozofskom fakultetu univerziteta u Beogradu 1926. godine. Radio je kao bibliotekar u Univerzitetskoj biblioteci u Beogradu (od 1926. do 1948.), potom kao muzički komentator u Radio Beogradu (od 1948. do 1956.). Još u deceniji pred Drugi svetski rat postavši poznat kao muzički pisac i kritičar, Stefanović je, uporedo, napredovao u struci bibliotekara. Bio je svestrano angažovan u Društvu jugoslovenskih bibliotekara, član Beogradske sekcije i član Uprave Društva od 1931.

Kako kaže Zoran Gluščević: – Formulisao je savremenu estetičku teoriju odraza spajajući izuzetnu muzičku kulturu i erudiciju s odnegovanim senzibilitetom.
Počevši od ranih tridesetih oglašavao se kao muzički kritičar u listovima Pravda, Štampa, Muzički glasnik, Vreme i drugim. Posle oslobođenja nastavio je da piše. Više stotina tekstova, osvrta, kritika i eseja Pavle Stefanović je objavio u časopisima Književnost, Delo, Izraz, Pozorište, Scena, Vidici, Književne novine, Savremenik, Politika, NIN, za programe Radio Beograda…

Izdvaja se njegova saradnja sa Trećim programom Radio Beograda. Između marta 1941. i marta 1945. nije objavio ni jedan tekst. Pavle Stefanović bio je čovek veoma širokih interesovanja. Njegov tematski opseg je zahvatao sve umetnosti, pa se pored muzičke kritike bavio i estetikom umetnosti i esejistikom. Pisao je o svim umetničkim oblastima – muzičkoj, likovnoj, pozorišnoj, književnoj, filmskoj.

Seća se da je kao dete posmatrao dan opšte mobilizacije, polazak regruta iz Kruševca u Balkanski rat, ispred okružnog Načelstva iz dvorišta svoje kuće.

Pavle Stefanović je objavljivao prozu, najpre u periodici, a potom u knjizi proze „Gavrilo Kuželj“. Vođen umetničkom radoznalošću, bio je i glumac u filmu „Kičma“ Vlatka Gilića. Isticao se izuzetnom erudicijom i predavačkim darom. Na javnoj sceni Srbije i tadašnje Jugoslavije, držao je predavanja, nastupao na programima radija i televizije, tumačio dela klasične i, s posebnim afinitetom, dela i pravce moderne umetnosti.

U najužem krugu Pavlovih prijatelja bili su Josip Slavenski, Ljubica Marić, Olga Jevrić, Enriko Josif, Mileta Sajić, Branimir Sakač, Radomir Konstantinović… Pratio je književni, muzički, likovni i uopšte kulturni život Srbije i tadašnje Jugoslavije, a posebno se ističu mnogobrojni tekstovi koje je posvetio festivalima koji su se tokom 60-tih godina prošlog veka osnivali u svim krajevima zemlje. Tako je redovno pratio Bemus, Bitef, Festival kamerne muzike u Slatini Radenci, Tribinu jugoslovenske muzike u Opatiji, Zagrebački Bienale…

Preminuo je u Beogradu 29. oktobra 1985. godine.

U Beogradu 2016. godine je održan multidisciplinarni naučni skup „O ukusima se raspravlja – Pavle Stefanović“.

Organizatori su bili Udruženje kompozitora Srbije – Sekcija muzičkih pisaca i Muzikološko društvo Srbije.

Muzikolog Jelena Janković Beguš je tim povodom priredila objedinjeni popis objavljenih napisa Pavla Stefanovića: – Značaj ove publikacije je višestruk. Pored toga što pruža uvid u umetnički život Beograda, Srbije i Jugoslavije u 20. veku, u periodu od punih šest decenija (od 1920-ih do 1980-ih), ona donosi originalna istraživanja zasnovana na arhivskim materijalima iz fonda Radio Beograda, Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković“, kao i na ličnim dokumentima, pismima (i dr.) koja je ostavio Pavle Stefanović. Takođe, učinjen je napor da se opus Pavla Stefanovića kontekstualizuje u okviru sveukupnog umetničkog života u zemlji, naročito u decenijama posle Drugog svetskog rata, kada nastaju njegovi najznačajniji tekstovi.

Udruženje kompozitora Srbije od iste godine dodeljuje nagradu „Pavle Stefanović“. Nagrada se dodeljuje na predlog stručnog žirija Udruženja kompozitora Srbije za muzički esej, kritiku, osvrt, prikaz (zbirku tekstova, predavanje, ciklus emisija itd.) objavljen u štampanim ili elektronskim medijima tokom prethodne godine na teritoriji Srbije.