Manastir Mrzenica Hram Pokrova Presvete Bogorodice – Sigurno utočište vernih

U šumi kraj potoka zvanog Dobra Voda, nedaleko od Kruševca, nalazi se manastir Mrzenica posvećen Pokrovu Presvete Bogorodice. Od davnina na ovom mestu postoje ostaci temelja drevnog manastira, koji je ovde bio sagrađen još u srednjem veku. Po narodnom predanju, manastir je zadužbina kneza Lazara ili neke visoke ličnosti sa njegovog dvora, a u njemu su se podvizavali svetogorski kaluđeri (Sinaiti), koji su spaljeni živi za vreme turskog ropstva. Prvobitna crkva bila je posvećena Svetom caru Konstantinu i carici Jeleni. Veruje se da je on bio jedan od mnogobrojnih manastira koje su osnivali Sinaiti na Mojsinjskim planinama za vreme vladavine kneza Lazara Hrebeljanovića.

U godinama političke razjedinjenosti, srpska patrijaršija je težila da očuva jedinstvo tradicije i duhovnog života u zemljama nekadašnjeg Carstva. Uspešno obavljeno izmirenje srpske i carigradske crkve, nastojanjem kneza Lazara (kako tvrde pećki episkop Marko i Konstantin Filozof), i trudom svetogorskog monaha, starca Isaije, koji je tim povodom dolazio u Srbiju, obezbedilo je knezu značajnu podršku crkvenih krugova. Bliska saradnja kneza Lazara sa patrijarsima, Jefremom i Spiridonom, u novim prilikama koje su nastupile nakon 1375, uticala je na kneževu ktitorsku delatnost.

Sinaiti, molitveni tihovatelji, predstavnici najjačeg duhovnog pokreta iz 14. veka- isihazma, čiji je utemeljivač Sveti Grigorije Palama, bežeći od Turaka, našli su utočište u Moravskoj Srbiji kneza Lazara. Posle državnih sabora 1374. i 1375. godine, posle izbora isihaste patrijarha Jefrema, i velike nesigurnosti koja je nastupila posle Maričke bitke, došlo je do masovnog naseljavanja monaštva u Srbiju i to, ne samo sa Atosa, nego i iz drugih monaških centara. Njihovim doseljavanjem, mudrom politikom kneza Lazara i njegovih naslednika, počela su da niču u jednom kratkom vremenskom periodu brojna duhovna središta, koja su zadahnula cele oblasti svojim blagotvornim i preporoditeljskim duhom.

Veoma je značajno za ove monaške naseobine da mnoge od njih nisu bile samo opštežića, kao do tada, nego da su, pored njih nicale pustinožiteljske naseobine, poput sinajskih ili svetogorskih skitova. Takva naseobina je nikla oko manastira Ravanice, u predelima oko Ljubostinje i Mojsinja… Te naseobine skitskog tipa, formirale su se spontano, ne samo oko opštežiteljnih manastira, nego i oko pojedinih ličnosti posebne duhovne snage i privlačnosti. To su upravo bili oni smireni podvižnici koji su se u narodnom pamćenju i predanju sačuvali bar na tlu Moravske Srbije gde ih je bilo najviše, pod nazivom – Sinaiti. Brojni manastiri i pustinjska mesta čuvaju njihove mošti i sveta predanja. Blagodareći njihovom skrivenom i smirenom načinu življenja mnogima od njih ne znamo ni poreklo ni ime.

Sačuvano je samo puno žitije prepodobnog Romila Ravaničkog i nešto više istorijskih podataka o prepodobnom Grigoriju Sinaitu Mlađem, piscu Romilovog žitija. O tome piše blaženopočivši Mitropolit crnogorsko- primorski Amfilohije (Radović) u naučnoj studiji „Sinaiti i njihov značaj u 14. veku u Srbiji“. Njihova sveta staništa i molitvišta i danas se nalaze na Mojsinjskim planinama. Na ušću tri Morave, od Stalaća do Đunisa, još od antičkih vremena prolaze glavni putevi, pa se ovaj prostor zato naziva „vrata Srbije“. Prema predanju, na Mojsinjskim planinama se nekada nalazilo 77 crkava i manastira, a sada ih je ostalo svega 28, od kojih je pet zaštićeno kao kulturno- istorijski spomenici.

Otuda čitav ovaj kraj nosi naziv „Mojsinjska Sveta Gora“. Pored ostataka bogomolja su i praistorijska nalazišta iz doba neolita, stara oko 7.000 godina, koja pripadaju Starčevačkoj kulturi. Mojsinjska Sveta Gora i u doba turskog ropstva, isijavala je duhom isihasta pravu veru. Po sačuvanom predanju, Miloš Obilić bio je miljenik na dvoru kneza Lazara, ali je pred Kosovsku bitku bio osumnjičen za izdaju i omrznut. U želji da ga iskuša, knez Lazar mu je naložio da pođe u Vlašku i od plemića sakupi što više zlata za nabavku oružja, što se smatralo nemogućim poduhvatom.

Miloš je ipak pošao na put. Bio je dovoljno mudar da postigne da ga vlaški plemići zavole i daju mu i više nego što je tražio.U povratku ka carskom Kruševcu, Miloš je stigao u predeo današnje Mrzenice i odlučio da se tu odmori, a glasnike je poslao knezu Lazaru, da mu ovaj izađe u susret. Srpski knez se veoma obradovao i kada su se sreli, raširio je ruke i radosno uzviknuo: „Gde si moj mrzane?”. Tako je, navodno, i mesto dobilo današnje ime. Na mestu gde se nalazi manastir, seljaku Čedomiru Živkoviću, javila se Presveta Bogorodica sa Mladencem na rukama, 1924. godine. Ona mu je pokazala temelje svetinje. Prvobitno on nije poverovao i nije hteo da otkopa temelje. Ubrzo se razboleo. Nakon trećeg javljanja Majke Božije, otkopao je temelje hrama i, na tom mestu, pronašao izvor lekovite vode. Nešto kasnije, tu se 1926. godine naselila monahinja Teofanija Jovanović sa namerom da obnovi stari manastir. Dobila je blagoslov tadašnjeg Episkopa niškog Dositeja i počela da prikuplja dobrotvorni prilog za podizanje novog manastira. Zahvaljujući prilozima gospođe Sare Janković (proglašena ktitorkom) i još nekih Beograđanki, mnogobrojnih Kruševljana i Kruševljanki – članica Društva kneginje Ljubice i Kola srpskih sestara, zatim Dunde Ljotić, Paskaljevića, Jovana Miletića, Danice Pavlović, Žike Mihajlović i meštana Mrzenice. Na Pavlovdan, 1930. godine, Episkop niški Dositej osveštao je crkvu. Osvećenu je prisustvovao izaslanik kralja Aleksandra, pukovnik Dušan Pandurović, tadašnji komandant 47. pešadijskog puka iz Kruševca. Monahinja Teofanija postala je prvi starešina manastira Mrzenica, odlukom Episkopa niškog Dositeja iz septembra 1930. godine.

Nakon osnivanja, manastir je dobio jedan hektar zemlje, što je bilo nedovoljno za izdržavanje, pa je 1932. Dobio Mrzenicu u parohiju. Mrzenica je u periodu između dva svetska rata imala 72 doma i 443 duše. Godine 1933, manastir je bio utočište za slepe i hrome devojke, a služio je i kao „grudobolni“ (plućni) sanatorijum. Današnja crkva nije živopisana. Ikone, postavljene u dva reda na ikonostasu, slikane su u neoklasicističkom stilu. U oltaru hrama čuvaju se dva stara četvorojevanđelja, okovana i pozlaćena. Jedno od njih teško je preko 20 kilograma. Prvi konak podignut je 1980. i namenjen je sestrinstvu, visokim crkvenim gostima i upravi manastira. Deset godina kasnije, podignut je još jedan konak, sa trpezarijom i konačištima za goste. Pre Drugog svetskog rata izgrađena je kapela Svetog Petra i Pavla, koju narod masovno posećuje zbog lekovite vode. Svi bolni koji za lekom tragaju zovu je „sveta vodica isceliteljka“.

U manastiru se nalazi kamena ploča sa krstom na kojoj bolesni leže sa verom da će se isceliti. Po pouzdanim pisanim izvorima, nađena je u ruševinama starog manastira. Blagoslovom tadašnjeg Episkopa niškog Irineja, 2008. godine sagrađen je novi manastir. Sestre iz manastira Svetog Stefana kod Vranja iste godine su oslikale ikonostas. U temeljima hrama nalaze se mošti svetitelja (Sinaita), koji postradaše od Turaka. Pored Pokrova Presvete Bogorodice, manastir obeležava i praznik Sveta Tri Jerarha (kada su temelji manastira pronađeni) i Pavlovdan.

Ognjen Milićević