Manastir Drenča – Hram Vavedenja Presvete Bogorodice

– Dušmanice izbavi nas od dušmana –

U srcu Župe, pet kilometara od Aleksandrovca, u blizini Drenačkog potoka, nalazi se manastir Drenča, posvećen prazniku Vavedenja Presvete Bogorodice. Stariji istraživači smatraju da je manastir sagrađen između 1350- 1355, dok drugi smatraju da je podignut između 1379. i 1382. godine. Prema predanju, manastir Drenča bila je metoh Hilandara.

Milan Đ. Milićević je zabeležio da se „u narodu priča da se Drenča zvala i Dušmanica.“ Drenčani su od davnina svoj manastir zvali Dušmanica tako čuvajući uspomenu na prvog igumana Drenče, kir Danila, koji se pre monašenja zvao Dušman.

Dr Vladimir R. Petković u naučnoj raspravi „Ko je bio osnivač manastira Drenča?“ piše da ktitora, monaha Doroteja, treba tražiti u ličnosti despota Ivaniša, koji je bio oženjen Teodorom- majkom cara Dušana. Car Dušan ga u arengi Arhanđelske povelje iz 1347-8. godine naziva „roditelj carstva mi despot Ivaniš“, priznajući ga za svog očuha.

Teodora je imala, iz prvog braka sa kraljem Stefanom Dečanskim, još jednog sina koji se zvao Dušman. U spomen na njega Teodora je sinu iz drugog braka, sa despotom Ivanišem, dala ime Dušman. Narod je, poštujući cara Dušana, cenio i njegovog polubrata Dušmana. Dušman, po primeru Svetog Save, nije stremio svetovnoj vlasti. Rano se zamonašio i dobio ime Danilo. U srpsku istoriju upisan je posle Kosovske bitke, kao Danilo patrijarh vsjem Srbljem i primorju, Danilo III (1390- 1396).

Glavni tvorac crkvenog kulta kneza Lazara je srpski patrijarh Danilo III (Danilo Banjski ili Mlađi). Rođen oko 1350, imao je svega četrdeset godina kada je posle drugog povlačenja Jefremovog sa prestola izabran za patrijarha, s jeseni 1390. ili proleća 1391. Bio je učitelj despota Stefana Lazarevića. Pre toga je bio monah manastira Banjske, zadužbine kralja Milutina. Sa ocem, monahom Dorotejem, nekadašnjim hilandarskim igumanom, ktitor je manastira Drenče. Bio je vlasteoskog porekla. Odmah po izboru za patrijarha, preneo je mošti kneza Lazara iz crkve Svetog Spasa u Prištini u Ravanicu. Umro je 1399. ili 1400. godine. U pisanju se ogledao još pre Kosovskog boja. Autor je proloških žitija Svetog Save i Svetog Simeona i Službe kralju Milutinu sa prološkim žitijem.

Uporedo sa Milutinom, proslavljen je ovde i Dragutin, pa je Danilova služba delimično dvojstven kultni tekst (po ugledu na Teodosijeve službe i kanone Simeonu i Savi). Ovde je veoma snažno došla do izražaja ideja legitimnog kontinuiteta svetorodne dinastije Nemanjića. To je ideja loze, u kojoj svetost izrasta iz svetog korena, i sva se loza koreni u prvoj „svetoj dvojici“. Tu leže i razlozi svetorodnog slavljenja kneza Lazara, koji nije Nemanjić, ali se duhovno, po svetosti, „usvaja“ Nemanjićkoj lozi. Nastavlja se na nju kao nosilac jednog duhovnog, ne samo državotvornog legitimiteta. Lazaru je Danilo posvetio, najverovatnije, četiri spisa: Pohvalno slovo, Službu, Prološko žitije, Sinaksar i Povesno slovo. Svi ovi tekstovi nastali su već 1391. ili 1392, povodom prenosa Lazarevih moštiju sa Kosova i Metohije, kada je i ustanovljen kult Svetog kneza Lazara u Ravanici. Svako je Danilovo delo istorijski prepoznatljivo, smešteno u svoje pravo istorijsko vreme.

U tom pogledu, naročito je značajno Pohvalno slovo knezu Lazaru, koje ima veoma zanimljivu strukturu jedne prave srednjovekovne drame. U njemu Danilo pripoveda o poreklu, životu i naročito opširno o mučeničkom podvigu kneza Lazara, kao svedočenju vere u Hristovo Vaskrsenje i opredeljenja za večni život (Carstvo Nebesko). U Povesnom slovu knezu Lazaru, plač kneginje Milice nad mrtvim Lazarom doseže uzvišenost klasičnih biblijskih trenodija Jeremije i Davida.

Manastir Drenča prvi put se pominje u povelji pisanoj u manastiru Žiči, 2. marta 1382. godine, kojom se monahu Doroteju i njegovom sinu Danilu potvrđivalo osnivanje manastira Vavedenja Presvete Bogorodice u Drenči od strane patrijarha srpskog Spiridona i kneza Lazara. Ktitor svetinje, monah Dorotej, priložio je Drenči i svoj bivši dvor i pridvornu crkvu u Naupari i druga sela u Rasini i Braničevu, sa godišnjim prilogom od 50 litara srebra iz Novog Brda.

Na osnovu ove povelje može se zaključiti da je manastir bio u rangu carskog ili kraljevskog manastira, imajući za primer osnivačke povelje Nemanjića Hilandaru. Ova povelja čuva se u manastiru Svetog Pantelejmona na Svetoj Gori. Vlastelinstvo manastira Drenče jedno je od većih iz vremena Moravske Srbije. Ne zaostaje za vlastelinstvom Lazareve zadužbine Ravanice, a daleko prevazilazi ostala manastirska vlastelinstva. Praktično cela teritorija južno od Zapadne Morave, do Jastrepca i Kopaonika na jugu i Južne Morave na zapadu, bila je baština monaha Doroteja. O bogatoj istoriji ove svetinje svedoče i dve povelje napisane na Kozniku.

Za vreme vladavine kneza Lazara, podizani su u Srbiji trikonhosi po uzoru na svetogorske manastire. O tome svedoči Nova Pavlica, zadužbina Lazarevih sestrića, Stefana i Lazara Musića, koji su poginuli u Kosovskom boju. Posvećena je Bogorodičinom Vavedenju i u osnovi je trikonhos sa petostranim konhama, kao u Ravanici. U Novoj Pavlici je sahranjena Dragana, sestra kneza Lazara (u monaštvu Teodosija) sa sinovima Lazarom i Stefanom. Povodom njene smrti sinovi su, zajedno sa topličkim mitropolitom Jovanom poklonili svojoj zadužbini srebrnu stavroteku, koja se čuva u svetogorskom manastiru Vatopedu.

Manastir Drenča je trikonhosne osnove i predstavlja jedan od najstarijih spomenika Moravske škole. Crkva ima kupolu sa slobodnim stupcima i oltarskim delom, slično kao u manastiru Pokrova Presvete Bogorodice u Lešju. Spoljašnjost crkve izvedena je ukrasnim kombinovanjem sige i opeke, dok je dekorativna plastika bila ofarbana i sadrži preplete, kao i predstave biljaka, životinja i ljudi. Zub vremena uništio je freske. Mnogim svojim arhitektonskim detaljima, manastir Drenča potvrđuje uticaj Hilandara na Moravsku graditeljsku školu, pa mnogi za Drenču kažu da predstavlja „cvet Moravskog stila gradnje“.

Istorijat istraživanja manastira Drenče počinje radom dvojice arhitekata, Mihaila Valtrovića i Dragutina Milutinovića, koji su 1871. godine, po nalogu Srpskog učenog društva, započeli istraživanja starih crkava u središnjem delu Srbije. Mihailo Valtrović smatra da je Drenča „veoma interesantna pojava, pošto na sebi nosi belege prošlog i nastupajućeg vremena u razvitku arhitektonskog oblika.“ Vladimir Ristić ne isključuje mogućnost da je Drenča najpre mogla biti pridvorna zadužbina, s obzirom na ktitorstvo značajnog Dušanovog vlastelina, a tek potom, nakon monašenja ktitora, manastirska zadužbina.

Turci su manastir porušili 1454. godine. Šest vekova Drenča je bila u ruševinama, sve dok 2002. nije otpočela njena obnova.

Konzervatorsko-restauratorski radovi započeti su 1952, prema projektu arhitekte Branislava Vulovića. Nastavljeni su tek 2002. po revidiranom projektu, čiji je autor profesor Arhitektonskog fakulteta u Beogradu, Mirko Kovačević. Odbor za obnovu manastira Drenče formiran je 2002. godine, a projekat je finansiralo Ministarstvo kulture. Ispod temelja oltarske apside nađeni su fragmenti praistorijske kermaike. Kod južne strane ulaza u hram pronađene su prostorije ranohrišćanske crkve, u kojoj su vernici ostavljali namirnice kao prilog za bratstvo. Služile su i kao jedna vrsta ostave u kojoj su čuvani razni osveštani predmeti potrebni za bogosluženje.

Zapadno od hrama pronađeni su ostaci manastirskog konaka u okviru kojeg se nalazila oslikana trpezarija. Na južnoj strani hrama sahranjeni su ktitori, monah Dorotej (despot Ivaniš) i njegov sin, patrijarh Danilo III. Severno od ulaza u crkvu pronađen je još jedan grob, možda baš majke cara Dušana, Teodore.

Potpuna obnova manastira izvedena je od strane Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva, od 2003. do 2006. godine. Od 2007. u Drenči se nalazi manastirsko sestrinstvo. Drugog dana Vaskrsa 2009, osvećenjem glavne manastirske crkve, ponovo oživljava Drenča. Prilikom restauracije hrama uređena je porta i napravljen konak.

Prvobitno je Drenča bila muški manastir, ali je nakon obnove, pretvorena u ženski. Prva se u njega uselila monahinja Fotina, koja je postavljena za igumaniju. Monahinje od lekovitih trava prave meleme za razne bolesti. Ovaj kraj od pamtiveka je poznat po vinu i rakiji, a od te tradicije ne odustaje ni sestrinstvo. Rakije manastira Drenče su više lek nego piće i prave se u malim količinama.

U manastiru se čuvaju čestice moštiju Svetih mučenica i prvomučenica iz prvih vekova. Manastirska slava obeležava se 4. decembra na praznik Vavedenja Presvete Bogorodice. Sveta Liturgija služi se u manastiru nedeljom i praznikom.

Manastir Drenča je pod zaštitom Republike Srbije kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.

Ognjen Milićević