Kako su filmovi gradili mit? Predstavljena knjiga dr Vranješa

U E-čitaonici kruševačke Narodne biblioteke, održano je predstavljanje knjige „Umivanje prevratnika – Partizanski film“, autora dr Aleksandra Vranješa, doktora političkih nauka i ambasadora BiH u Srbiji

Ova naučna monografija govori o propagandnoj ulozi jugoslovenskih ratnih filmova od 1946. do 1990. godine, dok autor u tom kontekstu analizira popularne partizanske filmove  „Slavica”, „Bitka na Neretvi“, „Sutjeska“, „Užička republika“ i „Gluvi barut“.

Tom prilikom su pored autora, o knjizi govorili Zorica Stablović Bulajić, vlasnica izdavačke kuće HERAedu i dr Nebojša Jovanović, urednik izdanja. Svi su istakli da je značaj ove knjige u tome što predstavlja prvu naučnu monografiju o partizanskom filmu.

– Ova knjiga, kako je to rekao Lordan Zafranović, potpuno će vam promeniti odnos prema partizanskom filmu za koji smo svi emotivno vezani, ali na jedan suptilan, vrlo rafiniran način sa tom naučnom argumentacijom bez neke strasti i negativističkog pristupa. Knjiga je vrlo argumetnovano skrenula pažnju da je ta propaganda bila vrlo ozbiljna pod pritiskom Komiteta za filmsku industriju koji je radio do 1951. godine, ali zaključno sa 1983. kada je snimljen poslednji partizanski film – istakla je Zorica Stablović Bulajić.

Umivanje prevratnika: Partizanski film je knjiga koja razotkriva duboke veze između istorije filma i propagande. Autor nas vodi kroz zanimljivo istraživanje kako su ratni filmovi jugoslovenskih autora, često superspektakli naručeni od partije na vlasti, postajali moćan alat za oblikovanje svesti gledalaca. Ova knjiga pruža priliku da kroz analizu ovih filmova bolje razumemo mehanizme propagande i njihovu ulogu u društvu.

Takođe, ova naučna monografija detaljno razmatra filmsku umetnost kao medij koji ne samo da prenosi priče, već duboko utiče na našu podsvest. Vranješ analizira kako su ratni filmovi nastali u socijalističkoj Jugoslaviji često služili za promociju ideoloških poruka. Knjiga objašnjava kako su ova filmska dela bila oblikovana da bi zadovoljavala potrebe partije na vlasti, dok istovremeno nude fascinantne uvide u kreativne procese stvaranja filmskih narativa.

Istoričar dr Nebojša Jovanović, kao urednik izdanja, istakao je da je partizanski film predstavljao jedan od simbola nekadašnje države, te da se skoro u potpunosti poklapala ideologija socijalističke Jugoslavije sa „onime što su nam prikazivali“.

– Sovjeti su započeli ovakvu vrstu filma, a mi smo kao druga socijalistička država sa time nastavili. Mislim da ne grešim ako kažem da se u svetu više vrednuje partizanski od sovjetskog filma u tom žanru. Ono što je dalo poseban kvalitet partizanskom filmu, jer je on uzeo tu klicu, zametak iz sovjetskog filma, ali je zapravo pravljen po zapadnom modelu. Uzori su bili reditelji iz Zapadne Evrope i Holivuda, čak su neki dolazili i učestvovali u izradi filma, i ne samo reditelji, već i glumci.

Jovanović dodaje da su partizanski filmovi kao umetnička dela vredni, te da su u sebi imali osnovnu ideju da prikazuju nešto što je društveno važno i što ne sme da bude ispod određenog nivoa.

– Od 1945. do 1990. godine je napravljeno oko 700 partizanskih filmova, od toga 120 visokobudžetnih, dok je istovremeno napravljen samo jedan film o Prvom svetskom ratu – Marš na Drinu. Ovaj podatak sam po sebi govori kakva je bila ideologija i potreba da se u svesti građana naglasi da je Drugi svetski rat 700 puta važniji nego Prvi svetski rat za srpski narod u Jugoslaviji, ako gledamo metrički odnos.

Autor dr Vranješ je naveo da knjiga ima tu vrstu komparacije sa određenim specifičnim događajima koje je tadašnja politika želela da ostavi po strani, te da je tu pronalazio elemente propagande.

– Film je medij, film je umetničko delo, ali film je i poruka. E taj aspekt filma kao političke poruke je nešto što je mene interesovalo i nešto o čemu se ranije nije pisalo u ovom kontekstu partizanskog filma. Jedina metodologija – pristup pri pisanju je zahtevala komparaciju onoga što su bili savremeni nalazi istorijske nauke sa onim što smo videli kroz same filmove. Koliko je film služio kao propagandna poruka, ne samo medij i umetničko delo, govori nam činjenica da se svaki scenario morao odobriti, te da je poruka filma ideološki i politički ispravna.

N. L.