Feljton o Lazaru, Kruševcu, Kosovu

Tragične sudbine kneževih kćeri

U serijalu tekstova, koji se već nekoliko meseci nalaze pred vama, pišemo o Hrebeljanovićima i Lazarevićima, o Kruševcu, Kosovskom boju, o spomenicima koji nas sećaju na slavna vremena, te o legendama koje su prisutne na našem prostoru. Pred vama je priča o Mari, Dragani, Jeleni, Teodori i Oliveri, čiji su životi bili ispunjeni patnjom, borbom i stradanjem.

Knez Lazar i kneginja Milica imali su pet kćeri. Za razliku od Nemanjića, nisu ostavili rodoslovno stablo u manastirima, pa redosled, kojim su se njihova deca rađala, nije sa sigurnošću poznat. Zna se da je Mara bila najstarija, a Olivera najmlađa kći.

Deca su odrastala i vaspitavala se na dvoru u Kruševcu. NJihovom dobrom obrazovanju, pored najboljih učitelja tog vremena, doprinela je i monahinja Jefimija, koja je nakon tragične Maričke bitke, u kojoj je izgubila muža Uglješu Mrnjavčevića, boravila na dvoru kneza i kneginje.

Udajom kćerki i stvaranjem prijateljskih odnosa sa drugim zemljama, Srbija je sticala uticajne saveznike i na taj način osigurala podršku za neizbežan sukob sa Turcima.

Mara i Dragana

Mara je bila prvorođena kći, a godina njenog rođenja nije poznata. Predanje kaže da je bila lepa i obrazovana žena. Sa Vukom Brankovićem, gospodarom Drenice, Prištine, Vučitrna i Trepče, venčala se oko 1371. godine. Imali su sinove Grgura, Đurađa i Lazara.

Najstariji sin Grgur dobio je ime po stricu, a najmlađi, Lazar, dedino, po majci. Nakon Kosovskog boja došlo je do sukoba i neprijateljstva između porodica. Mara i Vuk su očekivali da njihov sin Grgur, koji je tada bio punoletan i stariji od Stefana, polaže pravo na Lazarevo nasleđe. Crkva je stala na stranu Lazarevića, a sultan je najveći deo Brankovićevih poseda dao Stefanu.

Nakon Vukove smrti, skupivši skriveno blago, Mara je uspela da od Bajazita povrati izgubljenu zemlju. Đurađ i Grgur postali su turski vazali, te su, sa određenim brojem vojnika, morali da učestvuju u vojnim pohodima sultana, a trebalo je obezbediti i godišnju isplatu harača.

Kao suverena vladarka, Mara je uspešno upravljala Vukovom zaostavštinom. Često je pomagala srpskim manastirima i crkvama. Zamonašila se i dobila ime Marina. Umrla je 12. aprila 1425. godine, ali nije poznato gde je sahranjena.

Prema pojedinim istraživačima, Dragana je bila druga kći. Dobila je ime po svojoj tetki, starijoj Lazarovoj sestri udatoj za čelnika Musu, odnosno, majci braće Musića, Stefana i Lazara.

Pretpostavlja se da se 1386. godine venčala za Aleksandra, sina bugarskog cara Šišmana. Jula 1393. godine Turci su osvojili Trnovo, a južno bugarsko carstvo bilo je srušeno. Dragana je, sa ostatkom carske porodice, pala u ropstvo. Na Oliverin nagovor, Bajazit ih je oslobodio i poklonio im oblast oko Crnog Mora.

Dragana se poslednji put pominje oko 1396. godine, a dalji tok njene sudbine nije poznat.

Jelena uporna i hrabra, o Teodori malo podataka

Jelena ili Jela, poznata i kao gospođa Lena, bila je treća kći po redu. Rodila se između 1366. i 1371. godine. Zbog svoje borbenosti i mudrosti, u istoriji je ostala upamćena kao jedna od najomiljenijih žena iz vladarskih porodica.

Narodno predanje prikazalo ju je kao ženu izuzetne lepote, zahvalnu kći i nežnu majku. Dobro obrazovanje stekla je na dvoru svojih roditelja. Imala je veliku biblioteku i bavila se književnošću. Njena tri pisma upućena duhovniku Nikonu Jerusalimcu, nastala oko 1440. godine, sačuvana su u „Goričkom zborniku” koji je Jela poklonila svojoj zadužbini na Gorici.

Udavala se dva puta. Za Đurđa II Stracimirovića Balšića, zetskog i primorskog gospodara, udala se 1386. ili 1387. godine, sa kojim je imala sina Baošu III. Diplomatske osobine do izražaja su došle 1403. godine kada je, ostavši udovica, morala da vlada u ime maloletnog sina i sačuva državu od brojnih neprijatelja. Savremenici su je opisivali kao upornu, hrabru i rodoljubivu ženu, koja je zračila energijom i dobrotom. Kako bi odbranila svoju Zetu, srčano je vodila petogodišnju borbu s Mlecima.

Drugi brak bio je politički ugovoren sa poznatim humskim vojvodom Sandaljem Hranićem, sa kojim se venčala krajem 1411. godine. Aprila 1421. godine umire joj sin Baoša, a 1435. godine Jela po drugi put ostaje udovica.

Poput svojih predaka, obnavljala je i pomagala crkve i manastire. Kraj ruševina crkve Svetog Đorđa, 1440. godine, je podigla crkvu Svete Bogorodice na malom ostrvu Beški (Brezovica, Gorica) koje se nalazi na jugozapadnoj obali Skadarskog jezeru. U svom životu, punom nesreće i tuge, sahranila je i nadživela svoje roditelje, braću Vuka i Stefana, tri sestre, dva muža i sina jedinca. Preminula je 1443. godine i sahranjena je u svojoj zaduzbini, u hramu Svete Bogorodice na Beški.

Četvrta kći bila je Teodora. Veruje se da se za mačvanskog bana i ugarskog palatina Nikolu Gorjanskog Mlađeg udala oko 1378. godine. Poznato je malo detalja o njenom životu. Pretpostavlja se da nije imala dece i da je živela kratko. Najverovatnije je umrla pre 1405. godine, jer se tada Nikola oženi po drugi put.

Olivera – nadaleko poznata po mudrosti i lepoti

Olivera je bila najmlađa kći kneza Lazara i kneginje Milice. Pretpostavlja se da je rođena oko 1376. godine. Bila je nadaleko poznata po svojoj lepoti. Nakon Kosovske bitke, kao izraz vazalne pokornosti i zalog mira, Olivera je poslata u harem Bajazitu, u kom je provela dvanaest godina. Sultanu su je odvela braća, Stefan i Vuk, a narod je, prema predanju, njen put posuo laticama ruža, slaveći je i žaleći u isto vreme. Despina, kako su je prozvali, bila je jedna od četiri šerijatske supruge.

Imala je značajan položaj u haremu i veliki uticaj na Bajazita, pa je uspela da porodicu i Srbiju delimično zaštiti od daljeg stradanja. Sultan joj je dozvolio da zadrži svoju veru, što je značajno doprinelo da se smanji pritisak na Srpsku pravoslavnu crkvu. U bitki kod Angore 1402. godine, tatarski han Tamerlan porazio je tursku vojsku i zarobio Bajazita i Oliveru.

Osramoćen i ponižen, sultan je izvršio samoubistvo, a Olivera je, uz pomo} brata Stefana, uspela da se izbavi iz zarobljeništva.
Dostojanstveno je preživela sve nevolje i vratila se sestri Jeli i bratu Stefanu, kojima je bila veliki oslonac. Nije se ponovo udavala i nije imala potomaka. Nadživela je braću i sestre. Pretpostavlja se da je preminula nakon 1444. godine. Nije poznato gde je sahranjena.

Jovana Aksentijević