Donžon kula – Čuvar Lazarevog grada

Sam termin vodi poreklo od stare francuske reči koja označava tamnicu. Ovaj naziv se vezuje za najčuvanije i najbezbednije kule, pa se tako Donžon kulom naziva utvrđenje koje je predstavljalo mesto poslednje odbrane ulaska u srednjovekovni grad

Iako je naselje postojalo i ranije, utvrđeni Kruševac je sagrađen 1371. godine, kako bi se sprečilo nadiranje Turaka koji su sve više predstavljali opasnost za balkanske narode.

Od nekada „tvrdog grada Kruševca“, kako ga naziva Konstantin Filozof, danas su samo preostali ostaci Donžon kule kroz koju se ulazi u srednjevekovni grad i deo istočnog bedema koji se na nju nadovezivao.

Upravo je Donžon kula predstavljala glavni pirg Lazarevog grada, branič-kulu koja je građena isključivo kao uporište poslednje odbrane. U zidovima kule i danas se ocrtava hodnik sa stepeništem kojim se stizalo na više nivoe i izlazilo na gradske bedeme.

Jedna od posebnih zanimljivosti ovog pirga jeste to da je ozidan oblucima što se smatralo retkim, pa je to bio jedan od razloga zbog koga su Turci kasnije celom srednjevekovnom utvrđenju dali ime Šareni Grad.

Jedna od glavnih karakteristika ovakvih kula jeste što su se svojim dimenzijama, izgledom i debljinom zidova izdvajali u odnosu na ostale kule u utvrđenju. U arhitekturi srednjevekovne Srbije, donžon kule su bile kamene četvorostrane i neretko jedine takve u celoj utvdi.

Ostaci današnje Donžon kule su visoki oko 18 metara, a smatra se da je svojevremeno njena visina bila preko 20 metara.

Istraživanje srednjevekovnog Lazarevog grada je započelo 1961. godine, praćeno konzervacijom i delimičnom rekonstrukcijom.

Kampanje su se nastavile početkom 70-ih godina, uključujući i zaštitna arheološka istraživanja tokom obnove Parohijskog doma 1998. godine. Projekat vezan za crkvenu stazu je sproveden 2002. godine.

Poslednja arheološka istraživanja su obavljena 2010. i 2012. godine iza zgrade Narodnog muzeja, kao deo projekta rekonstrukcije kruševačkog muzeja.

Pre navedenih istraživanja, na terenu su bile vidljive samo Glavna gradska, Donžon kula i Crkva Lazarica. Tek su kasnije tokom rada arheologa otkrivene i druge nepokretne celine, uključujući i palatu kneza Lazara, konjušnicu kovačnicu, grnčarsku radionicu i druge prateće objekte. Upravo je dvorska crkva svetog Stevana, u narodu poznatija kao Lazarica, najbolje očuani deo nekadašnje Lazareve prestonice.

Glavna gradska kula srednjevekovnog Kruševca je nakon osvajanja od strane Turaka izgubila strateški značaj. Čak i nakon oslobođenja Grada par vekova kasnije, Donžon kula je ostala prepuštena zubu vremena.I pored svog oronulog izgleda, danas predstavlja simbol Grada Kruševca i deo vizuelnog indentiteta koji gradsku siluetu čini jedinstvenom i prepoznatljivom.

N. L.